Tükenmişlik Sendromu
Giriş
Tükenmişlik sendromu, uzun vadeli gerilim ve ağır iş yükü altında çalışan bireylerde fizikî, duygusal ve zihinsel tükenmeye yol açan bir durumdur. 1970’lerde Herbert Freudenberger tarafından tanımlanan bu sendrom, bilhassa sıhhat çalışanları, öğretmenler, toplumsal hizmet uzmanları üzere yüksek duygusal emek gerektiren mesleklerde yaygındır. Fakat günümüzde, çalışma şartlarındaki ağır gerilim ve beklentiler nedeniyle pek çok kişi tükenmişlik riski taşımaktadır.
Tükenmişlik Sendromunun Belirtileri
Tükenmişlik sendromu, çeşitli fizikî, duygusal, bilişsel ve davranışsal belirtilerle kendini gösterir. Fizikî olarak daima yorgunluk, uyku meseleleri ve bağışıklık sistemi zayıflığı gözlenirken; duygusal belirtiler ortasında gerilim, dert, ümitsizlik ve öz inançta azalma bulunur. Bilişsel belirtiler olarak dikkat problemleri, karar verme zahmeti ve unutkanlık öne çıkar. Davranışsal olarak ise işe gitmekten kaçınma, toplumsal izolasyon ve verimlilikte düşüş görülür. Bu belirtiler bireyden bireye değişiklik gösterse de, tümü bireyin iş ve özel ömrünü olumsuz tesirler.
Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri
Tükenmişliğin altında kişisel, kurumsal ve çevresel faktörler yatar. Çok iş yükü, denetim eksikliği ve yetersiz ödüllendirme üzere iş şartları tükenmişliği artırabilir. Ayrıyeten dayanak eksikliği, iş-yaşam istikrarı sıkıntıları, rol meçhullüğü ve yüksek sorumluluklar da tükenmişliği tetikleyen faktörlerdir. Ferdi özellikler de değerli bir tesire sahiptir. Bilhassa mükemmeliyetçi, idealist ve kendinden yüksek beklentilere sahip şahıslar daha çabuk tükenmişlik yaşarlar. Teknolojinin yaygınlaşmasıyla birlikte, daima ulaşılabilir olma baskısı da bu durumu daha yaygın hale getirmiştir.
Risk Altındaki Meslek Grupları
Tükenmişlik sendromu bilhassa kimi mesleklerde daha sık görülür. Sıhhat çalışanları, öğretmenler, toplumsal hizmet uzmanları, güvenlik vazifelileri, müşteri hizmetleri çalışanları ve finans dalı çalışanları üzere ağır duygusal emek yahut yüksek sorumluluk gerektiren mesleklerde çalışanlar yüksek risk altındadır. Bilhassa, gerilimli ve yüksek taleplerle başa çıkmak zorunda kalan bireylerde tükenmişlik daha erken görülür. Bu meslek kümelerinde iş-yaşam istikrarının sağlanması ve dayanak sistemlerinin geliştirilmesi hayli kıymetlidir.
Tükenmişlik Sendromu ile Baş Etme Yolları
Tükenmişlik sendromu ile başa çıkmak için ferdi ve kurumsal kimi stratejiler kullanılabilir. Vakit ve iş idaresi, hudut koyma ve “hayır” diyebilme, tertipli uyku, sağlıklı beslenme ve antrenman üzere alışkanlıklar tükenmişlik riskini azaltır. Ayrıyeten, toplumsal takviye almak, hobilere ve rahatlama tekniklerine vakit ayırmak da gerilimle başa çıkmaya yardımcı olur. Meditasyon, mindfulness ve nefes antrenmanları üzere rahatlama sistemleri de tesirli baş etme yolları ortasında yer alır.
Psikoterapinin Rolü
Psikoterapi, tükenmişlik sendromuyla başa çıkmada epey tesirli bir takviyedir. Bilhassa Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) üzere sistemler, tükenmişliği artıran olumsuz niyet kalıplarını değiştirmeye yardımcı olur. Terapide birey, kendi hudutlarını tanımayı, kendine şefkat göstermeyi ve gerilimle sağlıklı yollarla başa çıkmayı öğrenir. Duygusal dayanak, inançlı bir paylaşım ortamı ve sağlıklı baş etme stratejileri geliştirme süreçlerinde terapist rehberliği, bireyin tükenmişlikten kurtulmasında değerli rol oynar.
Sonuç
Tükenmişlik sendromu, çağdaş iş dünyasında artan gerilim ve beklentiler nedeniyle yaygınlaşmaktadır. Belirtilerin fark edilmesi ve bireyin kendine vakit ayırması tükenmişlikle başa çıkmada değerlidir. İş-yaşam istikrarını kurmak, toplumsal takviye almak ve gerektiğinde profesyonel yardım almak bu süreçte tesirli tahliller sunar. Tükenmişliğin önlenmesi ve yönetilmesi, hem bireylerin sıhhatini muhafazası hem de iş yerinde verimliliğin sürdürülebilmesi açısından kritik kıymete sahiptir.
Uzman Klinik Psikolog Damla Kankaya Sünteroğlu
