Son yıllarda ülkemizde ve dünyada toplumsal travmaların arka arda yaşandığı bir devirden geçiyoruz. Doğal afetler, yangınlar, kazalar, salgınlar, ekonomik krizler ve şiddet olayları hem kişisel hem de toplumsal seviyede ruh sıhhatimizi derinden etkiliyor. Bilhassa bu tıp travmaların tekrar etmesi kalıcı duygusal izler bırakabiliyor.
Toplumsal Travma ve Etkileri
Toplumsal travma, bir kümenin, toplumun ya da ülkenin geniş kısımlarını etkileyen, ağır duygusal ve ruhsal gerilime yol açan olayları tanımlar. Lakin bir toplumun tıpkı cinste olaylara tekrar tekrar maruz kalması, duygusal reaksiyonlarda bariz bir değişim ve süreklilik yaratır. Tekrarlayan travmalara maruz kalan toplumlarda, geçmiş olayların olumsuz izlerine, geleceğe dair derin bir güvensizlik ve tasa da eklenir. Bu durum yalnızca ferdi değil, toplumsal bir yıpranmaya da sebep olabilir.
Tekrarlayan Toplumsal Travmanın Ruhsal Dinamikleri
Tek bir travmatik olay bile insan psikolojisi üzerinde derin tesirler bırakabilirken, birebir cinsten ya da farklı travmaların sık sık tekrarlanması, bireylerin ve toplumun dayanıklılık kapasitesini sınar.
Bu durumun birkaç temel boyutu bulunmaktadır:
1. Akut Travma Yerine Kronik Stres
Bir travmanın akabinde kişi genelde olayın sona erdiğine inanarak düzgünleşme sürecine girer. Fakat travmaların tekrar etmesi durumunda bu süreç kesintiye uğrar ve travmatik gerilim kronik bir hale gelebilir. Bu tıp durumlar ise inanç hissini giderek zayıflatır ve “başına daha berbatı de gelebilir” fikri ile ümitsizlik yaratır.
Bu durum şu belirtileri beraberinde getirebilir:
Sürekli bir tetikte olma hali (hipervijilans)
Uyku bozuklukları
Sinirlilik ve huzursuzluk
Anksiyete bozuklukları
2. Toplumsal Ümitsizlik ve Çaresizlik
Tekrarlayan travmalar, bireylerde ve toplumda “yeniden başımıza gelecek” hissini güçlendirebilir. Bu his, güvensizlik, çaresizlik ve denetim kaybı hissi yaratır, toplumun motivasyonunu ve toplumsal dayanışmasını zayıflatabilir.
3. Ruhsal Dayanıklılık Üzerindeki Etkiler
Bazı bireyler ve topluluklar travma sonrası daha dirençli bir tavır geliştirebilirken, kimileri arka arda gelen travmalar karşısında kırılganlaşabilir.
Tekrarlayan Travmalar Sonrası Görülen Ruhsal Bozukluklar
Kaygı Bozuklukları
Tekrar eden travmalar, bireylerin genel hayat güvenliği hissini sarsar ve daima bir tehdit algısı yaratır. Bu durum anksiyete bozukluklarına yol açabilir.
Depresyon
Travmalar tekrarlandığında ümitsizlik ve çaresizlik hissi derinleşir. Beşerler “değiştiremeyeceğim bir döngüdeyim” hissine kapılabilir.
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB)
Travma yaşantıları tekrarlandığında, olaylara dair hatırlatıcılar, kabuslar yahut olayı zihinsel olarak yine yaşama durumu daha sık görülebilir.
Tükenmişlik ve Donma Hali
Bireyler tekrarlayan travmalar karşısında tükenmişlik yahut “duygusal donma” hali yaşayabilir. Bu, olaylara artık reaksiyon verememe, hisleri baskılama ya da kayıtsızlık halinde kendini gösterebilir.
Toplum Üzerindeki Uzun Vadeli Etkiler
Tekrarlayan toplumsal travmalar sırf bireylerin ruh sıhhatini değil, toplumun ruhsal yapısını da tesirler:
Güvensizlik: İnsanlar yalnızca geleceğe değil, birbirlerine olan inançlarını de kaybedebilir.
Sosyal Ayrışma: Toplumsal travmaların sık yaşandığı devirlerde beşerler sıklıkla suçlayıcı bir tavra girerek öfkeyi dışa yöneltebilir. Tahammülsüzlüğün artması, toplumda ayrışmayı artırabilir.
Dayanışma Hissinin Azalması: Sürekli travmaların yarattığı yorgunluk, bireylerin dayanışma ve empati kapasitelerini zayıflatabilir.
İyileşmek ve Toparlanmak: Toplumsal Çözümler
Tekrarlayan travmaların tesirlerini en aza indirebilmek için sürecin planlı ve şuurlu bir yaklaşımla ele alınması gerekli ve elzemdir.
1. Ruhsal Takviye ve Farkındalık
Tekrarlayan travmalar sonrası ruhsal dayanak öncelikli ve değerlidir. Toplum genelinde travmanın tesirleriyle ilgili farkındalık oluşturmak, travmatik olaylarla ilgili konuşabilmek bu süreçte dayanak sistemlerinin önünü açabilir.
2. Dayanıklılık ve Topluluk Desteği
Toplumun tüm kesitlerinin dayanışma içinde hareket etmesi kıymetlidir. Yardım kampanyaları, dayanışma projeleri ve istekli çalışmalar, bireylerin ümitsizlik hissini azaltır ve “yalnız değilim” hissini güçlendirir.
3. İnançlı Alanlar Yaratmak
Travmaların ağır yaşandığı yerlerde itimat hissini yine sağlamak hedefiyle afet sonrası kriz idaresi ve şeffaf bağlantı sistemleri güçlendirilmelidir.
4. Travmayı Sürece ve Toplumsal İyileşme
Paylaşımı teşvik eden toplumsal projeler, küme takviye toplantıları bir ortaya gelerek düzgünleşme sürecini hızlandırır.
Tekrarlayan travmalara karşın, insanlık güçlü bir güzelleşme potansiyeline sahiptir. Bunun için hem kişisel seviyede duygusal dayanak almak hem de toplumun dayanışma gücünü geliştirmek kıymetlidir.
Travmanın her tekrarında, artan kayıpların acısını hafifletmenin en güçlü yolu toplumsal dayanışma ve güzelleşme uğraşlarıdır. Toplum olarak bir ortada durarak ve birbirimizi destekleyerek iyileşebiliriz.
Her şeyden evvel, toplumsal dayanışmayı bir refleks değil, bir kültür haline getirmek uzun vadede en güçlü korunma kalkanımız olacaktır.
