Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), bireyin istemsiz bir formda tekrarlayan niyetler (obsesyonlar) ve bu niyetlerin yarattığı badireyi hafifletmek için yapılan davranışlar yahut zihinsel hareketlerle (kompulsiyonlar) karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. OKB, hem bireyin günlük fonksiyonelliğini hem de ömür kalitesini önemli biçimde etkileyebilir. Bu makalede, OKB’nin belirtileri, nedenleri ve bilhassa delile dayalı terapi yolları ayrıntılı bir formda ele alınmıştır.
OKB’nin Belirtileri ve Tanısı
OKB’nin belirtileri ekseriyetle obsesyonlar ve kompulsiyonlar olarak iki ana başlıkta toplanır:
• Obsesyonlar: İstenmeyen, rahatsız edici ve daima tekrarlayan niyetler, imgeler yahut dürtüler. Örneğin, kirlenme korkusu yahut bir şeyleri yanlış yapma tasası.
• Kompulsiyonlar: Obsesyonlardan kaynaklanan ezayı azaltmak için yapılan tekrarlayıcı davranışlar. Örneğin, daima el yıkama, objeleri makul bir nizama koyma yahut kapıyı tekrar tekrar denetim etme.
OKB’nin tanısı için bir uzman, DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) kriterlerini kullanarak kıymetlendirme yapar. Belirtilerin bireyin günlük ömrünü etkileyip etkilemediği de dikkate alınır.
OKB’nin Nedenleri
OKB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, biyolojik, ruhsal ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir:
• Genetik Faktörler: Ailede OKB hikayesi olan bireylerde risk artar.
• Beyin Kimyası: Serotonin üzere nörotransmitterlerin dengesizliği OKB ile ilişkilendirilmiştir.
• Çevresel Faktörler: Travmatik olaylar, gerilimli hayat tecrübeleri OKB semptomlarını tetikleyebilir.
OKB İçin Tesirli Terapi Yöntemleri
OKB tedavisinde en tesirli usuller ekseriyetle psikoterapi ve ilaç tedavisinin kombinasyonudur. En yaygın kullanılan terapi formülleri şunlardır:
1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Bilişsel davranışçı terapi, OKB tedavisinde altın standart olarak kabul edilir. Bilhassa maruz bırakma ve reaksiyon tedbire (Exposure and Response Prevention – ERP) tekniği, OKB tedavisinde hayli tesirlidir.
• Maruz Bırakma ve Reaksiyon Tedbire (ERP): Bu yaklaşımda birey, obsesyonlarına kademeli olarak maruz bırakılırken kompulsif davranışlarda bulunması engellenir. Örneğin, kirlenme korkusu olan bir birey, bir ölçü kirle temas ettirilir ve el yıkamaktan kaçınması sağlanır. Bu süreç, bireyin anksiyetesinin vakitle azalmasına yardımcı olur.
• Bilişsel Tekrar Yapılandırma: OKB’yi sürdüren irrasyonel inançlar ve fikir kalıpları üzerinde çalışılır. Danışanlara, fikirlerinin gerçekliklerini sorgulamaları öğretilir.
2. Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT)
ACT, OKB semptomlarını büsbütün ortadan kaldırmak yerine bireyin obsesyonlarını kabullenmesini ve onlarla daha sağlıklı bir halde bağ kurmasını amaçlar. Bu terapi, farkındalık ve paha odaklı hareketler üzerine ağırlaşır.
3. İlaç Tedavisi
OKB tedavisinde serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) yaygın olarak kullanılır. Örneğin:
• Fluoksetin • Sertralin • Fluvoksamin
Bu ilaçlar, beyindeki serotonin seviyelerini düzenlemeye yardımcı olur. Lakin ilaç tedavisi ekseriyetle psikoterapi ile birlikte önerilir.
4. Derin Beyin Stimülasyonu (DBS)
Ağır ve tedaviye dirençli OKB hadiselerinde derin beyin stimülasyonu, yeni bir tedavi tekniği olarak kullanılmaktadır. Bu prosedür, beyne düşük düzeyli elektriksel sinyaller göndererek obsesif kanıları azaltmayı amaçlar.
OKB Terapisinde Başarıyı Artıran Faktörler
• Erken Müdahale: Belirtilerin erken fark edilmesi, tedavinin muvaffakiyetini artırır.
• Destek Kümeleri: OKB ile çaba eden bireylerin misal tecrübelere sahip şahıslarla bir ortaya gelmesi yararlıdır.
• Aile İştiraki: Aile üyelerinin tedavi sürecine dahil olması, bireyin düzgünleşme sürecine katkı sağlar.
Obsesif-kompulsif bozukluk, bireyin ömür kalitesini değerli ölçüde etkileyebilen lakin yanlışsız tedavi yollarıyla denetim altına alınabilen bir rahatsızlıktır. Bilişsel davranışçı terapi (özellikle ERP), kabul ve kararlılık terapisi ve ilaç tedavisi üzere yaklaşımlar, OKB tedavisinde en tesirli yollardır. Ayrıyeten bireyin motivasyonu ve toplumsal dayanağı, tedavi sürecinde belirleyici bir rol oynar.
Klinik Psikolog Ömürcan Bozkuş
Kaynakça
1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).
2. Abramowitz, J. S., Taylor, S., & McKay, D. (2009). Obsessive-compulsive disorder. The Lancet, 374(9688), 491-499.
3. Foa, E. B., & Kozak, M. J. (1986). Emotional processing of fear: Exposure to corrective information. Psychological Bulletin, 99(1), 20-35.
4. Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2016). Acceptance and Commitment Therapy: The Process and Practice of Mindful Change.
5. National Institute for Health and Deva Excellence (NICE). (2020). Obsessive-compulsive disorder and body dysmorphic disorder: Treatment guidelines.
