Tiroid bezini bir fabrika üzere düşünelim. Bu fabrikanın ham unsurunun iyot, eserlerinin ise T3 ve T4 hormonu olduğunu düşünelim. Bu eserlerin alıcısı ise beyinden, tırnağa tüm bedendir. Fabrikaya az iyot geldiğinde, yani iyot eksikliği durumunda ne üzere ziyanlar vereceğinden evvelki yazılarımızda bahsetmiştim. Pekala fabrikaya çok iyot geldiğinde, yani iyot fazlalığı durumunda neler olur, ziyanlı mıdır? Çok iyot alınca tiroid bezinizde ne üzere tesirlere yol açar? Bu soruların yanıtlarına değineceğim.
Birincisi, fazla iyot öncelikle tiroid hormon üretimini durdurabilir. Fazla iyotla karşılaşan tiroid bezi, kendini korumak için kapılarını kapatarak iyot alımını ve hormon imalini süreksiz bir müddet durdurur. Yani kısa periyodik bir tiroid tembelliğine neden olur. Sonra kendini toparlayabilirse ve fazla iyota adapta olabilirse, ki genelde olur ve bu mühlet yaklaşık 10-14 gündür. Bu müddet içinde olağana döner. Hatta fazla iyotun bu tesirinden ötürü, bazen zehirli guatrın ameliyat öncesi kısa periyodik tedavisinde, yüksek doz iyot içeren lügol solüsyonu kullanabiliriz. Yani hiperi, hipoya çevirebilir. Dolayısı ile normali, hipoya çevireceğini kestirim edebilirsiniz. İkincisi, bazen de tiroid bezi kendini fazla iyota adapte edemez. İşte o vakit kapılarını hiç açmaz ve kalıcı olarak tiroid tembelliği gelişebilir. Pekala bu kimlerde olur? Bilhassa ilaca gerek olmayan yahut bilmediğiniz bir Hashimoto hastalığınız varsa yahut kalıtsal tiroid hormon bozukluğuna yatkınlığınız varsa, fazla iyot kalıcı tiroid tembelliği sebebi olabilir. Yani özetle fazla iyot, süreksiz yahut kalıcı tiroid tembelliği yapabilir.
Üçüncüsü, bazen de en baştan itibaren tiroid bezi kendini fazla iyota karşı müdafaaya alamayabilir. Yani kapılarını kapatamaz ve gelen fazla iyodu olduğu üzere içeri alır. İyodu aldıkça da hormon yapar, kendini durduramaz, iyot aldığı oranda çok hormon yapar ve hipertiroidi dediğimiz zehirli guatr durumuna neden olur. Bu durum ise, bilhassa nodüllü guatrı olan şahıslarda ve bilinmeyen Graves hastalığı olan bireylerde ortaya çıkabilir. Hormonları büsbütün olağan olan, yani sağlıklı olan bir Graves hastası, fazla iyodu alınca hastalığı tetiklenir ve hipertiroidi ortaya çıkabilir. Tahminen de ömür uzunluğu uyuyacak olan bir Graves hastalığını tetiklemiş olabiliriz. İşte bu nedenlerle iyodun azı da fazlası ziyandır.
Peki bedene fazla iyot nasıl girer? Lügol solüsyonu üzere desteklerle, kimi iyot içeren ilaçlarla (örneğin, birtakım kalp ilaçları), hatta tomografi yahut anjiyo üzere tetkikleri çekerken damardan verilen kimi ilaçlarla fazla ölçüde iyot alabiliriz. Bazen bu ilaçları kullanmanız kaçınılmaz olabilir. Zira bu ilaç, hayati bir hastalığı tedavi edecektir. Ya da çekilecek tomografi yahut anjiyo ile değerli bir teşhis konulacak ve hayatınız kurtulacaktır. Bu testleri yaptırmadığınız durumda, sizin için daha olumsuz sonuçlara yol açabilir. Bu üzere kaçınılmaz olan durumlarda, şayet bu ilaçla tiroid sorunu yaşanırsa, o vakit kardiyoloğunuz tarafından kesilip alternatifi verilebilir. Ya da bu ilaç kalbiniz için çok değerli ise, vazgeçilemez bir ilaç ise, bu ilaca devam etmek zorunda kalınabilir. Bu durumda bir taraftan kardiyoloğunuz kalbinizi tedavi ederken, başka taraftan endokrinoloğunuz tiroidinizi tedavi eder. Bu bir zorunluluktur. Lakin iyot desteği olsun diye fazla iyot almak kaçınılmaz değildir. Bu çeşit desteklerin günahsız olmadığını bilmek ve endokrinoloğunuza danışmakta yarar vardır.
Gebelik ve emzirme devri dışında, olağan bir erişkinin ülkü günlük iyot muhtaçlığı 150-300 mcg ortasıdır. Günlük 300 mcg’dan fazlası olağandan fazla, 500 mcg’dan fazlası çok olarak kabul edilir. Olağan sağlıklı bir beslenme ve makul ölçüde iyotlu tuz kullanımı gereksinimimizi karşılamak için kâfi iyot alımını sağlayacaktır. İdrarda iyot ölçümü ile günlük iyot alımını iddia etmek mümkün olsa da sırf son 2-3 günlük beslenme ile iyot alımını göstereceği için, genel iyot alımınız hakkında aldatıcı olabilir. İdrarda bakılan iyot ölçüsü 100-200 mcg/L ortası ülkü iyot alımını, 200-300 mcg/L ortası ise fazla iyot alımını, 300 mcg/L’dan fazla ise çok iyot alımını gösterirken; 50-100 mcg/L ortası hafif iyot eksikliğini, 20-50 mcg/L ortası orta iyot eksikliğini, 20 mcg/L altı ise ağır iyot eksikliğini göstermektedir.
Öte yandan besinlerle çok iyot almak, ülkemiz koşullarında çok mümkün değildir. İyot fazlalığı genelde birtakım batı ülkelerinde ve Japonya üzere deniz eseri çok tüketen okyanusa komşu ülkelerde görülebilmektedir. Fakat ülkemiz kaidelerinde deniz eserlerini çok tüketiyorsanız gelişebilir. Bilhassa deniz bitkileri iyot açısından çok güçlü olup, zehirli guatrı (hipertiroidisi) olan hastalarımız bunları tüketmemelidir. Deniz börülcesi, deniz bitkileri, yosunlar (sushi üretiminde kullanılabilir) bunlar ortasında sayılabilir. Kimi bitkiler, birtakım mezelerde bulanabilir. Graves hastalarımız başta olmak üzere hipertiroidisi olan tüm hastalarımız bu çeşit besinleri tabiplerine sorarak tüketmelidirler.
