Çoğumuz günlük yaşantımızda birtakım objelere, durumlara yahut olaylara karşı kendimizi savunmacı konuma sokarız. Bu savunmacı konum kendisini mantıksız ve fonksiyonsuz bir halde endişe olarak gösterdiğinde bizim için bir fobiye dönüşmüş olur.

Fobiler, yaşantımızı etkileyecek kadar güçlü ve sarsıcı korkulara, endişelere sebebiyet verir. Fobi sahibi olan bireyler birden fazla vakit bu mantıksız kaygılanmalarının farkında olsa da bununla başa çıkma konusunda zorlanabilirler.

Özgül fobiler ise kolay fobi olarak da bilinir. Onlar da tıpkı fobiler üzere kişinin birtakım objelere durumlara ya da olaylara karşı kendisini mantıksız bir kaygı içerisinde bulmasına sebep olur. Özgül fobiler, fobiler ortasında en yaygın olarak bilinen çeşittir ve erken yaşlarda meydana gelir. Özgül fobiler için tedavi başvurusu hayli düşüktür. Bunun sebebi insanların bu fobileri huy ya da kişilik özellikleri olarak kendilerine atfetmesinden kaynaklanan yanlış bir fikir olmasıdır. Müracaat sayısının az olmasının bir öteki sebebi de öteki anksiyete bozukuluklarının aksine özgül fobide, kişinin rahatça kaçınma düzeneği gerçekleştirebilmesidir. Örneğin köpek fobisi olan bir kimse, meskeninde köpek besleyen arkadaşlarının meskenine gitmeyebilir ya da köpeklerin ağır olduğu sokaklardan geçmeyebilir. Bu biçimde kendisi bir hayat sürebilir. Birtakım beşerler da özgül fobilerini çok geç yaşta fark edebilirler. Örneğin uzun yıllar köyde tek katlı meskende yaşamış bir insan bir anda kentte bir apartamnın en üst katında yaşamaya başlayınca yüksekten korktuğunu fark edebilir.

Özgül fobiler genel manada iş ve toplumsal yaşantıda bireylerin büyük zorluklar yaşamasına sebep olurlar. Örneğin yükseklik fobisi olan bir kişi yüksek yerlerde çalışamayabilir, uçak korkusu olan bir kişi işinin gerektirdiği seyahetleri yerine getiremeyebilir, yutma fobisi olan bir kişi beslenme alışkanlıklarını yerine getiremediği için birtakım bozukluklar geliştirebilir ve kilo kaybı yaşayabilir. Bununla birlikte fobiler başka anksiyete bozuklukları ile bağlantılı görülmektedir. Kişinin özgül fobisinin olması başka ruhsal ya da psikiyatrik rahatsızlıkalra sahip olma ihtimalini arttırmaktadır.

Nedenleri

Bizler fobilerin,  şahısların yaşadığı olumsuz tecrübelerin sonucu olarak ortaya çıkıp gerçekleştiğini düşünürüz. Bu söz bizleri yanıltabilir. Çünkü birçok fobi olumsuz bir tecrübe gerçekleşmese bile ortaya çıkabilir. Çocukluğunda yüksekten düşen bir insanın ileriki yaşlarında yükseklik fobisi olması beklenilebilir lakin sonuçlar tam karşıtını göstermekte. Çocukken yüksekten düşmüşlerde yükseklik fobisi, erişkinliğinde daha az gözlemlenmiştir.

Korkuların genetik olduğunu yani kimi kaygılarımızın şimdi bizler daha doğmadan evvel belirlenmiş olduğunu gösteren birçok çalışma mevcuttur. Örneğin fobilerin ailede ortak geliştiği özelliğini hepimiz biliriz. Anne yahut babasında bir özgül fobi bulunan bireyde emsal fobilerin gözükme mümkünlüğü hayli yüksektir.

İnsanlar ve hayvanlar evrimsel süreçle birlikte kimi obje ve durumlara fobi geliştirmeye daha yatkındır. Örneğin sivri, kesici cisimler, karanlık, sıkışıklık ya da yükseklik. Zira bu üzere durumlar bireyin sıhhatini ve ömrünü tehdit etme potansiyeli taşırlar. Buna rağmen bitkilere ya da yiyeceklere karşı fobi geliştirme olasılığımız çok daha azdır. Kimi objelerden ya da durumlardan doğuştan gelen bir korkma yetimizin olması deneylerle gösterilmiş bir bulgudur. Örneğin güvercinlerle yapılan bir çalışmada, güvercinlere yırtıcı olmayan bir kuş gösterildiğinde reaksiyon vermezlerken, kartal, şahin üzere yırtıcı kuşlar gösterildiğinde endişe reaksiyonu vermeleri üzere.

Genel olarak bütün bu bilgiler, bizlere fobilerin ortaya çıkmasında tek bir nedenin olmadığını, genetik faktörlerimizin, bulunduğumuz etrafın ve yaşadığımız tecrübelerin bu süreç içerisinde etikili olduğunu göstermekte.

Belirtileri

Süreç içerisinde mantıklı endişeler ve mantıksız endişeler yani fobilerin fizyolojik yansımaları, vücudumuzda ve zihnimizde oluşan değişimleri birebirdir. Örneğin sokakta bir köpek saldırısına uğradığımızda ya da yüksek büyüklükte bir zelzele yaşadığımızda, vücudumuzda nasıl değişiklikler gerçekleşiyorsa- kalbimizin süratli bir halde çarpması, nefesimizin daralması, kaslarımızın gerilmesi, terlememiz, uyuşmamız, baş dönmesi, mide bulantısı, titreme- mantıksız endişeler esnasında da tıpkı belirtileri yaşarız. Fobi sahibi bir kişi bu olumsuz tecrübeleri yalnızca fizikî olarak yaşadığı vakit değil tıpkı vakitte düşündüğünde yahut hayal ettiğinde de bu belirtleri yaşayabilir.

Fobilerin sırf fizyolojik değil birebir zamanda  duygusal ve davranışlar belirtileri de mevcuttur. Duygusal belirtiler, ağır panik ve telaş hissi, gerçeklikten kopma ve vefat niyeti, denetimi kaybetme ve çıldırma hissiyatı üzere birçok duygusal tepkilenmeyi içerir ve bunlar fizyolojik belirtileri takip eder. Davranışlar belirtilerde de kişinin fobisinden kaçınmak için günlük yaşantısında değişimlere gitmesi ve kendini davranışsal olarak sonlandırmasını görürüz.

 Özgül fobilerde duyulan kaygı, olağan endişeden farklı olarak mantıksız ve çoktur. Örneğin çoğumuz yüksekten aşağıya bakmaya çekinebiliriz, yahut dikkatli davranıp kendimizi bir iki adım geride tutabiliriz. Ama sahiden yükseklik fobisi olan bir insan bu üslup yerlere çıkamaz. Bu kişi birden fazla vakit fobisinin mantıksız olduğunu düşünse de etrafındaki insanların onu yargılayacağından korkması sebebiyle bu korkusunu açıklamaktan da çekinebilir.

Özgül Fobi Örnekleri

Özgül fobi kategorisinde sayılabilecek birçok fobi bulunmakla birlikte en yaygın olanları şunlardır:

Yükseklik Korkusu

Kan ve Yaralanma

Gökgürültüsü ve Fırtına

Uçak korkusu

Kapalı alan(Klostrofobi)

Hayvan Fobileri

Yutma Fobisi

Uzay ve Alan

Araba Kullanma Fobisi

Önleme ve tedavi

Özgül fobilerin tedavisi mümkün ve muvaffakiyet oranları da bir oldukça yüksektir. Birebir vakitte bu tedavilerde ilaç kullanma oranı oldukça düşüktür. Genel olarak ilaçlar yerine muhakkak davranışsal tedaviler özgül fobilerde kullanılan en yaygın tekniklerdir. Exposure olarak da bilinen alıştırma tekniği kişinin fobisiyle yüzleşmesini ve onunla evreli oalrak müsabakasını sağlayan bir tekniktir. Yani kişi fobisine düzeyli ve denetimli bir halde maruz kalarak ona alışır ve korkusunu yenmeye çalışır. Alıştırma yahut tedavi, mümkün hayli gerçekçi bir ortamda yapılmaya çalışılır. Şayet gerçekçi bir ortamın daima kurulması mümkün değilse bu türlü durumlarda bireyden hayal etmesi istenilebilir. Örneğin uçak korkusu olan bir beşerde gerçekçi bir ortam kurulması pek mümkün olmadığından hayal gücü ile alıştırma gerçekleşir. Lakin son yıllarda gelişen teknoloji ile birlikte VR denilen sanal gerçeklik aygıtlarının bu tedavilerde  kullanılma sıklığı artmıştır. Zira bu aygıtlar içerdiği birtakım yazılımlarla ve simülasyonlarla birlikte bireye o anı gerçekçi bir halde yaşatabilmektedir.

Sonuç olarak özgül fobiler bizlerin ömür kalitesini düşüren, dertli ve dehşetli bir biçimde yaşamamıza sabebiyet veren bozukluklardır ve tedavi edilmeleri gerekmektedir. Bunları göz gerisi etmemeli ve huy olarak adlandırmamalıyız. Ayrıyeten özgül fobilerin birçoğu kısa vakitte tesirli bir halde tedavi edilebilirler. Böylece çok ve mantıksız endişelerimizden sıyırılıp hayli ferah ve özgür bir formda yaşantımızın akışına dalabiliriz.

Fobiler

Çoğumuz günlük yaşantımızda birtakım objelere, durumlara yahut olaylara karşı kendimizi savunmacı duruma sokarız. Bu savunmacı durum kendisini mantıksız ve fonksiyonsuz bir formda endişe olarak gösterdiğinde bizim için bir fobiye dönüşmüş olur.

Fobiler, yaşantımızı etkileyecek kadar güçlü ve sarsıcı telaşlara, endişelere sebebiyet verir. Fobi sahibi olan bireyler birden fazla vakit bu mantıksız kaygılanmalarının farkında olsa da bununla başa çıkma konusunda zorlanabilirler.

Özgül fobiler ise kolay fobi olarak da bilinir. Onlar da tıpkı fobiler üzere kişinin kimi objelere durumlara ya da olaylara karşı kendisini mantıksız bir endişe içerisinde bulmasına sebep olur. Özgül fobiler, fobiler ortasında en yaygın olarak bilinen cinstir ve erken yaşlarda meydana gelir. Özgül fobiler için tedavi başvurusu epeyce düşüktür. Bunun sebebi insanların bu fobileri huy ya da kişilik özellikleri olarak kendilerine atfetmesinden kaynaklanan yanlış bir niyet olmasıdır. Müracaat sayısının az olmasının bir öteki sebebi de başka anksiyete bozukuluklarının aksine özgül fobide, kişinin rahatça kaçınma sistemi gerçekleştirebilmesidir. Örneğin köpek fobisi olan bir kimse, konutunda köpek besleyen arkadaşlarının konutuna gitmeyebilir ya da köpeklerin ağır olduğu sokaklardan geçmeyebilir. Bu halde kendisi bir hayat sürebilir. Kimi beşerler da özgül fobilerini çok geç yaşta fark edebilirler. Örneğin uzun yıllar köyde tek katlı konutta yaşamış bir insan bir anda kentte bir apartamnın en üst katında yaşamaya başlayınca yüksekten korktuğunu fark edebilir.

Özgül fobiler genel manada iş ve toplumsal yaşantıda bireylerin büyük zorluklar yaşamasına sebep olurlar. Örneğin yükseklik fobisi olan bir kişi yüksek yerlerde çalışamayabilir, uçak korkusu olan bir kişi işinin gerektirdiği seyahetleri yerine getiremeyebilir, yutma fobisi olan bir kişi beslenme alışkanlıklarını yerine getiremediği için birtakım bozukluklar geliştirebilir ve kilo kaybı yaşayabilir. Bununla bir arada fobiler öbür anksiyete bozuklukları ile bağlantılı görülmektedir. Kişinin özgül fobisinin olması öbür ruhsal ya da psikiyatrik rahatsızlıkalra sahip olma ihtimalini arttırmaktadır.

Nedenleri

Bizler fobilerin,  bireylerin yaşadığı olumsuz tecrübelerin sonucu olarak ortaya çıkıp gerçekleştiğini düşünürüz. Bu söz bizleri yanıltabilir. Çünkü birçok fobi olumsuz bir tecrübe gerçekleşmese bile ortaya çıkabilir. Çocukluğunda yüksekten düşen bir insanın ileriki yaşlarında yükseklik fobisi olması beklenilebilir lakin sonuçlar tam karşıtını göstermekte. Çocukken yüksekten düşmüşlerde yükseklik fobisi, erişkinliğinde daha az gözlemlenmiştir.

Korkuların genetik olduğunu yani kimi endişelerimizin şimdi bizler daha doğmadan evvel belirlenmiş olduğunu gösteren birçok çalışma mevcuttur. Örneğin fobilerin ailede ortak geliştiği özelliğini hepimiz biliriz. Anne yahut babasında bir özgül fobi bulunan şahısta emsal fobilerin gözükme mümkünlüğü hayli yüksektir.

İnsanlar ve hayvanlar evrimsel süreçle bir arada kimi obje ve durumlara fobi geliştirmeye daha yatkındır. Örneğin sivri, kesici cisimler, karanlık, sıkışıklık ya da yükseklik. Zira bu üzere durumlar bireyin sıhhatini ve hayatını tehdit etme potansiyeli taşırlar. Buna rağmen bitkilere ya da yiyeceklere karşı fobi geliştirme olasılığımız çok daha azdır. Birtakım objelerden ya da durumlardan doğuştan gelen bir korkma yetimizin olması deneylerle gösterilmiş bir bulgudur. Örneğin güvercinlerle yapılan bir çalışmada, güvercinlere yırtıcı olmayan bir kuş gösterildiğinde reaksiyon vermezlerken, kartal, şahin üzere yırtıcı kuşlar gösterildiğinde dehşet yansısı vermeleri üzere.

Genel olarak bütün bu bilgiler, bizlere fobilerin ortaya çıkmasında tek bir nedenin olmadığını, genetik faktörlerimizin, bulunduğumuz etrafın ve yaşadığımız tecrübelerin bu süreç içerisinde etikili olduğunu göstermekte.

Belirtileri

Süreç içerisinde mantıklı kaygılar ve mantıksız kaygılar yani fobilerin fizyolojik yansımaları, vücudumuzda ve zihnimizde oluşan değişimleri birebirdir. Örneğin sokakta bir köpek saldırısına uğradığımızda ya da yüksek büyüklükte bir sarsıntı yaşadığımızda, vücudumuzda nasıl değişiklikler gerçekleşiyorsa- kalbimizin süratli bir halde çarpması, nefesimizin daralması, kaslarımızın gerilmesi, terlememiz, uyuşmamız, baş dönmesi, mide bulantısı, titreme- mantıksız dehşetler esnasında da tıpkı belirtileri yaşarız. Fobi sahibi bir kişi bu olumsuz tecrübeleri yalnızca fizikî olarak yaşadığı vakit değil tıpkı vakitte düşündüğünde yahut hayal ettiğinde de bu belirtleri yaşayabilir.

Fobilerin sadece fizyolojik değil birebir zamanda  duygusal ve davranışlar belirtileri de mevcuttur. Duygusal belirtiler, ağır panik ve telaş hissi, gerçeklikten kopma ve mevt kanısı, denetimi kaybetme ve çıldırma hissiyatı üzere birçok duygusal tepkilenmeyi içerir ve bunlar fizyolojik belirtileri takip eder. Davranışlar belirtilerde de kişinin fobisinden kaçınmak için günlük yaşantısında değişimlere gitmesi ve kendini davranışsal olarak sonlandırmasını görürüz.

 Özgül fobilerde duyulan dehşet, olağan dehşetten farklı olarak mantıksız ve çoktur. Örneğin çoğumuz yüksekten aşağıya bakmaya çekinebiliriz, yahut dikkatli davranıp kendimizi bir iki adım geride tutabiliriz. Ama sahiden yükseklik fobisi olan bir insan bu usul yerlere çıkamaz. Bu kişi birçok vakit fobisinin mantıksız olduğunu düşünse de etrafındaki insanların onu yargılayacağından korkması sebebiyle bu korkusunu açıklamaktan da çekinebilir.

Özgül Fobi Örnekleri

Özgül fobi kategorisinde sayılabilecek birçok fobi bulunmakla bir arada en yaygın olanları şunlardır:

Yükseklik Korkusu

Kan ve Yaralanma

Gökgürültüsü ve Fırtına

Uçak korkusu

Kapalı alan(Klostrofobi)

Hayvan Fobileri

Yutma Fobisi

Uzay ve Alan

Araba Kullanma Fobisi

Önleme ve tedavi

Özgül fobilerin tedavisi mümkün ve muvaffakiyet oranları da bir oldukça yüksektir. Tıpkı vakitte bu tedavilerde ilaç kullanma oranı hayli düşüktür. Genel olarak ilaçlar yerine muhakkak davranışsal tedaviler özgül fobilerde kullanılan en yaygın tekniklerdir. Exposure olarak da bilinen alıştırma tekniği kişinin fobisiyle yüzleşmesini ve onunla basamaklı oalrak müsabakasını sağlayan bir tekniktir. Yani kişi fobisine düzeyli ve denetimli bir halde maruz kalarak ona alışır ve korkusunu yenmeye çalışır. Alıştırma yahut tedavi, mümkün epey gerçekçi bir ortamda yapılmaya çalışılır. Şayet gerçekçi bir ortamın daima kurulması mümkün değilse bu türlü durumlarda şahıstan hayal etmesi istenilebilir. Örneğin uçak korkusu olan bir beşerde gerçekçi bir ortam kurulması pek mümkün olmadığından hayal gücü ile alıştırma gerçekleşir. Lakin son yıllarda gelişen teknoloji ile birlikte VR denilen sanal gerçeklik aygıtlarının bu tedavilerde  kullanılma sıklığı artmıştır. Zira bu aygıtlar içerdiği birtakım yazılımlarla ve simülasyonlarla birlikte şahsa o anı gerçekçi bir biçimde yaşatabilmektedir.

Sonuç olarak özgül fobiler bizlerin hayat kalitesini düşüren, korkulu ve dehşetli bir formda yaşamamıza sabebiyet veren bozukluklardır ve tedavi edilmeleri gerekmektedir. Bunları göz gerisi etmemeli ve huy olarak adlandırmamalıyız. Ayrıyeten özgül fobilerin birçoğu kısa vakitte tesirli bir formda tedavi edilebilirler. Böylece çok ve mantıksız endişelerimizden sıyırılıp epeyce ferah ve özgür bir biçimde yaşantımızın akışına dalabiliriz.