Erteleme Hastalığı Nedir? Başa Çıkma Teknikleri Nelerdir?

Procrastination terimiyle İngilizce olarak literatüre girmiş olan bu durum lisanımızda “erteleme hastalığı’’ olarak kullanılmaktadır.

Erteleme hastalığında; yapılacak işlerin gerekli olan güç, vakit, imkan varken dahi yapılmaması, bir defa yahut tekraren ertelenmesi hatta şuurlu yahut bilinçsiz biçimde işi yapmaktan kaçınılması kelam bahsidir.

Erteleme hastalığının yaşanma biçimleri bireyden şahsa farklılık gösterebilir. Örneğin birtakım durumlarda işler öncelik sırasına nazaran değerlendirilemediğinden, vakit idaresini de sağlıklı biçimde yapmak mümkün olmamaktadır. Bu üzere durumlarda kişi için işlerin yapılma önceliği vakit ve kıymet sırasına nazaran değil; istek, motivasyon ve telaş seviyesine nazaran belirlenir.

Önem düzeyine nazaran sıralanmadan yapılan aksiyonlarda öncelikli yapılması gereken işler gecikirken, daha sonra yahut farklı vakitlerde yapılabilecek işler erkenden yapılmış olur. Bu durum ise kişinin vakti yanlışsız yönetememesine neden olduğundan neredeyse kişinin tüm hayatını olumsuz tarafta tesirler.

Erteleme hastalığı belirtilerinin sıklıkla görüldüğü öteki bir örnekte ise kişi, sorumluluklarını geniş vakit içinde daima erteledikten sonra işi bitirmek için geriye çok kısa bir vakit kaldığında harekete geçmektedir. Böylece kişi tarafından az vakitte çok iş yapılmaya çalışılır.

Tabi ki bu süreç boyunca kişi kendisini vakit baskısı altında hissedeceği için kişinin yaşadığı dert ve gerilim seviyeleri de hayli artar. Sonuç olarak iş yapılabileceğinden çok daha yüzeysel ve yetersiz biçimde gerçekleştirilmiş olur. Sonucun daima yetersiz olması da vakitle özgüvende ve benlik saygısında düşüşe neden olabilmektedir.

Ertelemecilik davranışının günlük hayatın içinde nasıl görüldüğünü daha düzgün açıklamak için yazımızda bahsettiğimiz bu örneklerin dışında duruma özel olarak yaşanan ve farklı biçimlerde seyreden erteleme hastalığı döngülerine de rastlanabilir.

Ertelemecilik davranışıyla ilgili olan örnekler ne kadar değişirse değişsin hepsinin ortak noktası işlerin ekseriyetle şahısların kendi içsel kaynaklı sebeplerinden ötürü ertelenmesidir.

Ertelemenin Nedenleri Nelerdir?

Erteleme hastalığı şahısların hayatında kıymetli zahmetlerle seyreder. Yaşanan zahmetler elbette ki bireylerin isteği yahut tercihi değildir. Fakat bile isteye yapılmamasına karşın kişinin hayatında ‘‘Neden erteleme davranışı bu kadar çok sık olmaktadır?’’ sorusunun yanıtını bulmak büyük kıymet taşır.

Öncelikle erteleme hastalığının oluşmasında ve devam etmesinde pek çok sebepten kelam edebiliriz. Birtakım şahıslarda görülen erteleme davranışı,yalnızca bir nedene dayanabilirken kimi bireyler içinse çoğunlukla pek çok sebebin bir ortaya gelmesi sonucu ortaya çıkabilmektedir.

Bu hastalığa sebep olan nedenlerden kimileri şunlardır:

Erteleme Hastalığının Nedenleri:

-Erken yaş devrinde otoriter/eleştirel ebeveyn tavırlarına maruz kalarak büyümek,

-Büyüme çağının kritik yaş periyotlarında sorumluluk şuurunun edinilememiş olması,

-Aile, etraf yahut kişinin kendisi tarafından altından kalkılması güç yüksek beklentilerin oluşturulması,

– Daima ağır gerilim altında kalmanın sonucunda tükenmişlik sendromu belirtilerinin baş göstermesi,

-Sorumlulukları yerine getirirken vazife odaklı değil de keyif odaklı olmaya yönelik tavırların gösterilmesi,

-Zorlu hislerle baş etmede zahmet,

-Zorlu ve ağır hislerden kaçınma,

-Duygulara nazaran hareket etme,

-Çabuk sıkılma,

-Kişinin kusur yapmaya karşı tolerans azlığı,

-Başarısız olma korkusu,

-Düşük özsaygı,

-Yetenekler ve donanıma uygun olmayan vazifeler,

-Zaman idaresine dair bilgi ve maharet eksikliği,

-Görevleri yapmayı erteleyerek şuurlu ya da bilinçsiz bir biçimde bireylere, sisteme yahut kendine karşı başkaldırı isteği.

Erteleme Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Erteleme hastalığı, günlük hayat içerisinde dışarıdan da gözlemlenebilecek seviyede besbelli belirtilerle göze çarpabilir. Bu belirtiler şunlardır:

-Birkaç kademeli ve vakit gerektiren işlerin daima son ana bırakılması,

-Çok dar vakitte epeyce fazla misyonu tamamlamaya çalışmak,

-Görevleri ve sorumlulukları daima üstünkörü biçimde yerine getirmek,

-Yapılmak istenen işin ne vakit yapılacağına dair karar alınmasına karşın her seferinde işe başlama vaktinin ötelenmesi,

-Önem arz eden ve korku uyandıran işlerin ertelenerek daha rahat yapılabilen işlerin öncelikli olarak halledilmesi,

-İşlerin gerçekleştirileceği müddetlerde gereksiz şeylerle oyalanma,

-Alınan kararların bir türlü uygulanamaması,

-Görev ve sorumlulukları yerine getirirken fazlaca dertli ve gerilimli olmak,

-İş ve sorumlulukları düşünmekten ya da planlamaktan kaçınmak,

-İş ve sorumlulukları yerine getirmek için aksiyon almak yerine planlamaya daha fazla vakit ayırmak,

-İş ve sorumluluklar yaklaştıkça çeşitli bedensel yakınmalar yaşamak.

Erteleme Hastalığı ile Baş Etmek İçin Neler Yapılmalıdır?

Erteleme hastalığı ile baş etmede birinci yapılması gereken, bu durumun sebebini yahut sebeplerini çok âlâ bir formda tespit etmektir. Lakin bu davranışın altında ve en derinde yatan gerçek sebepleri gördükten sonra bu durumun kaynağı yanlışsız ve objektif biçimde tahlil edilebilir.

Erteleme hastalığı ile baş etmek için yapılacak müdahalelere ise bu kısımdan elde edilen bilgilere nazaran karar verilir.

Bu sebepleri tespit etmek için sürecin çözümlenmesine yardımcı olabilecek kimi soruları siz de kendi kendinize sorup karşılık verebilirsiniz. Bu sorular:

-Yapmanız gereken hangi sorumluluklarınızı erteliyor hangilerini ertelemiyorsunuz?

-Ertelediğiniz durumlar ile ertelemediğiniz durumlar ortasında hissettiğiniz duygusal ve davranışsal değişiklikler nelerdir?

-Ertelemede gerçek pürüzler mi kelam konusu yoksa bunlar sizin kendi kendinize oluşturduğunuz maniler midir?

-Erteleme davranışı sayesinde yüzleşmekten kaçındığınız hisler yahut durumlar var mıdır?

-Üstlendiğiniz misyon, karar ve sorumluluklar ferdî yeterliliklerinize uygun mudur?

-Uygun planlama ve çalışma alışkanlıklarına sahip misiniz?

Sorulan bir grup sorularla erteleme hastalığının nedenleri tespit edildikten sonra erteleme davranışını azaltmada yardımcı olabilecek birtakım fikirler ise şunlardır:

-Sizi ertelemecilik davranışı yapmaya iten temel tasalarınızı (örneğin başarısızlık ya da sevilmeme gibi) fark edip bu tasaların neden oluştuğuna dair farkındalık çalışmalarına başlamak,

-Korku ve korkulardan kaçınmak yerine onlarla uygun biçimlerde yüzleşmeyi denemek,

-Sorumlulukları yaparken oluşacak zorlayıcı hisleri kabul etmek,

-Sorumlulukları yerine getirme konusunda size yardımcı olabilecek bireyler varsa onlardan yardım talep etmek,

-Şu ana kadar başarılmış misyonlar hakkında rutin notlar tutmak ve bunlarla ilgili kendinizi küçük ödüllendirmelerle taktir etmek,

-Başarı beklentilerinizi tahlil ederek bu beklentileri daha gerçekçi ve ulaşılabilir hale getirmek,

-Yapılacak işi küçük adımlara bölmek,

-Yapılacak tüm işe odaklanmak yerine o anda yapmanız gereken işin küçük modülüne odaklanmak,

-Planlayıcılar kullanmak,

-Çalışmak için verimli vakitleri gözetmek,

-İşe koyulmadan evvel fizikî ve duygusal gereksinimlerin giderilmiş olmasından emin olmak,

-Kendinize kâfi dinlenme vakitleri vermek,

-Günlük amaçları not edip yapılabilenleri yazmak, yapılamayanların neden yapılamadığını tahlil etmek,

-İşleri tamamladıkça kendini ödüllendirmek,

-Başarılı olan vazifelerle ilgili oluşturulan listeyi görülebilecek bir yerde tutmak,

-Beklenen seviyede başarılı olmamış misyonlarla ilgili değerlendirmeler yapmak,

-Yapılan değerlendirmelere nazaran çalışma ve planlama davranışlarıyla ilgili düzenlemeler yapmak,

-Erteleme davranışının üstesinden gelmek için gösterdiğiniz tüm bu gayretler için kendinizi takdir etmek.

Bazen kişi altta yatan gerçek sebeplerin tespit edilmesinde zahmet çekebilir yahut prosedürleri istenilen formda uygulayamıyor olabilir.

Tüm bunlar kişinin kendisine dışarıdan bakıp kendisini objektif bir biçimde değerlendirmesinin ve uygun tahlil prosedürünü uygulamasının sanıldığı kadar kolay olmadığından kaynaklanmaktadır.

Ancak bu, yaşanan durumun tahlilsiz olduğu manasına gelmez. Erteleme hastalığına neden olan tüm belirtilere terapi süreci içerisinde yapılacak objektif müşahede, klinik kıymetlendirme ve gerçek tekniklerle son verilmesi mümkündür.