Paylaşma, çocukların empati, toplumsal beceriler ve iş birliği geliştirmelerinde kıymetli bir adımdır. Fakat bu maharet, çocuğun yaşına ve gelişim seviyesine nazaran farklı hallerde desteklenmelidir. İşte yaş kümelerine nazaran paylaşma davranışını desteklemek için teklifler ve yanlışsız bilinen yanlışlar:
1. 1-2 Yaş Kümesi: Bağımsızlık ve Sahiplenme Dönemi
Özellikler: Bu yaş kümesindeki çocuklar, “benim” kavramını yeni öğrenir ve çoklukla sahip olduklarını paylaşmak istemezler. Bu durum gelişimin doğal bir kesimidir.
Doğru Yaklaşımlar:
• Model Olun: Çocuğunuzun yanında paylaşma davranışı gösterin. Örneğin, “Bak, babanla kurabiyemi paylaşıyorum.”
• Zorlamayın: Bu periyotta çocukların paylaşmaya zorlanması zıt reaksiyon yaratabilir.
• Sıra Alma Oyunları: Sıra alma oyunları, paylaşma hünerinin birinci adımlarından biridir. Top atma ya da oyuncakla sırayla oynama üzere oyunlar tesirli olabilir.
Yanlış Bilinenler:
• “1 yaşındaki bir çocuk paylaşmayı öğrenmelidir.”
Doğrusu: Bu yaşta paylaşmayı anlamalarını beklemek gerçekçi değildir; bu periyotta odak, müşahede yoluyla öğrenmeye dayanak olmaktır.
2. 3-4 Yaş Kümesi: Birinci Paylaşma Deneyimleri
Özellikler: Bu yaş kümesindeki çocuklar, paylaşmayı öğrenmeye başlar fakat hala bencil davranışlar gösterebilir. Oyuncaklar konusunda kıskançlık yaygındır.
Doğru Yaklaşımlar:
• Paylaşımı Eğlenceli Hale Getirin: Birlikte fotoğraf yapmak, oyuncakları değiş tokuş etmek üzere aktivitelerle paylaşmayı oyunlaştırın.
• Seçenek Sunun: Çocuğa, “Kardeşinle hangi oyuncağını paylaşmak istersin?” üzere seçenekler sunarak karar verme marifetini destekleyin.
• Kitap ve Kıssa Kullanımı: Paylaşmanın değerini anlatan kitaplar okuyun ve kıssalar paylaşın.
Yanlış Bilinenler:
• “Paylaşmazsa ceza verilmelidir.”
Doğrusu: Ceza, paylaşma davranışını pekiştirmek yerine çocukta negatif hisler yaratabilir.
3. 5-6 Yaş Kümesi: Empati ve Toplumsal Beceriler
Özellikler: Çocuklar, bu devirde empati geliştirmeye başlar ve arkadaş bağları daha kıymet kazanır. Paylaşma, toplumsal kabul görme açısından değerli hale gelir.
Doğru Yaklaşımlar:
• Empatiyi Destekleyin: Çocuğunuzun diğerlerinin hislerini anlamasına yardımcı olun. “Arkadaşın üzülmüş üzere görünüyor, onunla oyuncağını paylaşmak ister misin?” üzere sorular yöneltin.
• Kümelerle Oyunlar: Paylaşmayı teşvik eden küme oyunları düzenleyin (örneğin, Lego ile ortak bir kule yapma).
• Olumlu Geri Bildirim Verin: Paylaşma davranışını çabucak fark edin ve takdir edin. “Oyuncağını kardeşinle paylaşman harikaydı!”
Yanlış Bilinenler:
• “Bu yaşta paylaşmayı tam öğrenmiş olmalıdır.”
Doğrusu: Paylaşma bir süreçtir ve bu yaşlarda dahi çocuklar vakit zaman bencil davranabilir. Süreklilik ve takviye kıymetlidir.
4. 7 Yaş ve Üzeri: Gelişmiş Toplumsal Farkındalık
Özellikler: Çocuklar artık paylaşmanın karşılıklı olduğunu ve toplumsal bağları güçlendirdiğini anlayabilir. Daha karmaşık toplumsal durumları çözmeye başlarlar.
Doğru Yaklaşımlar:
• Sorun Çözme Hünerlerini Destekleyin: Çocuklara paylaşım konusunda nasıl anlaşabileceklerini öğretin. Örneğin, “Bu oyuncağı sırayla kullanabilirsiniz.”
• Sorumluluk Verin: Ortak bir amaca yönelik çalışmaları teşvik edin. Küme projeleri, yardım aktiflikleri üzere faaliyetler paylaşma hünerini güçlendirebilir.
Yanlış Bilinenler:
• “Çocuklar paylaşmayı yalnızca ebeveynlerinden öğrenir.”
Doğrusu: Çocuklar, akranlarından da paylaşma konusunda çok şey öğrenir. Bu nedenle, toplumsal etraflarını genişletmek yararlıdır.
Genel Öneriler
1. Öykü ve Metaforlar Kullanın: Paylaşma ile ilgili kıssalar ve masallar çocukların kavrayışını artırır.
2. Sakinlik ve Sabır: Çocukların paylaşma mahareti geliştirmesi vakit alır. Sabırlı olun ve tekrarlarla destekleyin.
3. Ebeveynlerin Tutumu: Çocuğa zorla paylaşmayı öğretmek yerine, doğal yollarla paylaşmayı anlamalarına yardımcı olun.
Sonuç
Çocuklarda paylaşma davranışı yaşa bağlı gelişen bir hünerdir ve destekleyici yaklaşımlarla güçlendirilir. Ebeveynlerin en kıymetli rolü, çocuklarının gelişim düzeyine uygun metotlarla model olmak ve onları teşvik etmektir. Unutulmamalıdır ki, paylaşma bir süreçtir ve her çocuk bu süreci kendi suratında tamamlar.
Alternatif Paylaşma Örnekleri
Çocuklarda paylaşmayı öğretmek ve bu davranışı desteklemek için yaratıcı ve alternatif prosedürler kullanabilirsiniz. İşte günlük hayatta ve oyun ortamında paylaşmayı teşvik edebilecek farklı örnekler:
1. Ortak Amaç Belirleme
Bir küme içinde çocukların birlikte çalışarak bir amaca ulaşmalarını sağlayın. Bu, paylaşmayı doğal bir biçimde teşvik eder.
• Örnek: Lego kesimleriyle ortak bir kule inşa etmek, bir yapbozu tamamlamak yahut kumdan bir kale yapmak.
2. Değiş-Tokuş Oyunu
Çocuklara sahip oldukları bir şeyi kısa bir müddetliğine değiş tokuş etmeyi öğretin. Bu, paylaşmanın bir çeşit iş birliği olduğunu anlamalarını sağlar.
• Örnek: “Oyuncağını arkadaşınla değiştir ve onun oyuncağıyla bir müddet oyna.”
3. Sıra Alma Oyunları
Paylaşmayı öğrenmenin temelinde sıra alma vardır. Çocuklara sırayla bir aktifliğe katılmayı öğretin.
• Örnek: Top atma oyunları, kaydıraktan sırayla kayma, salıncakta bekleme ya da dijital bir oyunu sırayla oynama.
4. Yiyecek Paylaşımı
Yemekleri paylaşmak, çocuklara somut bir paylaşım örneği sunar.
• Örnek: Çocuğun sevdiği bir atıştırmalığı ikiye bölerek bir kısmını sizinle yahut arkadaşlarıyla paylaşmasını isteyin.
5. Ortak Kutu yahut Sepet Kullanımı
Çocukların oyuncaklarını yahut araç gereçlerini tek bir kutu ya da sepette toplamasını sağlayın ve paylaşım için kullanmalarını teşvik edin.
• Örnek: “Bu oyuncak sepetinden istediğiniz oyuncakları sırayla seçebilirsiniz.”
6. Kıssa ve Masal Anlatımı
Paylaşmayı husus alan kıssalar ve masallar, çocuklara paylaşmanın değerini dolaylı yoldan öğretir.
• Örnek: “Paylaşmayı çok seven bir tavşan” üzere bir kıssa oluşturup anlatabilirsiniz.
7. Küme Sanat Çalışmaları
Sanatsal aktivitelerde paylaşmayı öğretmek için materyalleri ortak kullanmaya teşvik edin.
• Örnek: Boyama yaparken, boyaları ya da fırçaları sırayla paylaşmalarını sağlayın.
8. Evcilik ve Rol Oyunları
Paylaşmanın ehemmiyetini anlamaları için evcilik yahut öteki rol oyunları olağanüstü bir fırsattır.
• Örnek: “Herkes bir tabak seçsin ve yemekleri sırayla paylaşalım.”
9. Yardımlaşmayı Öğretmek
Çocuklara paylaşmanın yalnızca maddi şeylerle sonlu olmadığını öğretmek için yardımlaşma aktiviteleri düzenleyin.
• Örnek: Bahçedeki çiçekleri birlikte sulamak yahut odasını toplarken kardeşiyle iş kısmı yapmak.
10. Kıssa Yazma yahut Çizim Etkinliği
Çocuğunuzdan paylaşma ile ilgili bir kıssa oluşturmasını ya da bir fotoğraf çizmesini isteyin.
• Örnek: “Bir parkta çocukların oyuncaklarını nasıl paylaştığını çiz.”
11. “Bir Uygunluk Yap” Oyunu
Çocuğunuzun paylaşmayı teşvik eden küçük yeterlilikler yapmasını sağlayın.
• Örnek: “Bugün kardeşin için en sevdiğin oyuncağını vererek ona sürpriz yapabilir misin?”
12. Paylaşım Kutusu
Evde bir “paylaşım kutusu” oluşturun ve çocuklarınızın gereksinim sahibi diğer çocuklar için oyuncaklarını ya da kitaplarını seçmesini isteyin.
• Örnek: “Artık oynamadığın bir oyuncağı bu kutuya koyup diğer bir çocuğu memnun edebilirsin.”
13. Bahçe Oyunları
Dış yer oyunlarında paylaşmayı teşvik edin.
• Örnek: Bir top ya da uçurtmayı sırayla kullanmak, bahçe araç gereçlerini paylaşarak çiçek ekmek.
14. Sinema Gecesi
Çocukların sırayla en sevdikleri sineması seçmelerine müsaade vererek paylaşmayı destekleyebilirsiniz.
• Örnek: “Bugün senin seçtiğin sineması izleyelim, yarın kardeşinin seçtiğini izleriz.”
15. Vakit Paylaşımı
Çocuklara vaktin da paylaşılabileceğini öğretin.
• Örnek: “Bu oyuncağı 5 dakika boyunca sen kullan, sonra arkadaşınla değiştir.”
16. Paylaşma Yarışı
Oyun oynarken paylaşma davranışını eğlenceli bir yarışa dönüştürün.
• Örnek: “Kim oyuncaklarını daha süratli paylaşırsa bir yıldız kazanacak!”
17. Kutlama ve Ödüllendirme
Paylaşma davranışını takdir eden bir sistem oluşturun.
• Örnek: “Bugün paylaşmayı çok hoş yaptığın için bir yıldız kazandın!”
Sonuç
Paylaşmayı teşvik etmek, çocukların yalnızca gereç değil, hislerini, vakitlerini ve ilgilerini de paylaşmayı öğrenmelerini sağlar. Bu formüller, çocukların paylaşma davranışını doğal ve eğlenceli bir formda öğrenmelerine yardımcı olur.
Uzman Ceyda Doğan Ülker
