Kaygı bozuklukları, ergenlerin ve ayrıyeten ebeveynlerinin ve ergenlerle çalışan ve onları tedavi edenlerin karşılaştığı en kıymetli sıhhat sıkıntıları ortasındadır. Varsayımı yaygınlığının %30 olup, kızlarda erkeklerden daha yaygındır. Tasa bozuklukları ergenlerde en az tedavi edilen ruh sıhhati sıkıntılarıdır ve son bilgiler dertli ergenlerin yüksek oranda (%80’nine yakın) tedavi görmediğini göstermektedir.
Tüm tasa bozuklukları çok kaygı, korkulan her şeyden kaçınma ve korkulan her şeyle karşılaşılacağı beklendiğinde tasa ve tasa yaşama üzere ortak özelliklere sahiptir.
Kaygı bozukluğunu çocukluk ve gençlik periyodunda gelişimsel olarak görülen “normal” dert ve ya dehşetlerden ayırt etmek kıymetlidir. Gelişim sırasında, çocuklar makul objelerden yahut durumlardan korkabilirler. Örneğin, bebekler yüksek sesten irkilebilir, büyük objeler ve ya yabancılardan korkabilirler, yeni yürümeye başlayan çocuklar 12-18 aylıkken yabancılara karşı huzursuz olabilirler, anne babadan ayrılmak istemezler. 5-7 yaş aralığındaki çocuklar karanlık, hayali yaratıklar, yalnız ahenge, hekimlerden korkabilirler. Ergenlerin akran kabulü yahut reddi konusunda biraz kaygılı olması yaygındır ve olağan dertlerdir. Lakin, olağan olarak tanımlanan bu telaşlar çoklukla geçicidir ve günlük hayatta bozulmalara yol açmaz. Çocuğun toplumsal ve okul hünerlerini etkilemez. Buna rağmen, çocuk ve gencin meskende, okulda yahut akranlarıyla fonksiyonelliğini etkileyecek biçimde devam eden ve sürekliği olan dertler “kaygı bozuklukları” kapsamında değerlendirilmelidir.
Çocuk ve gençlerdeki dert bozukluklarının nedenleri ortasında, genetik yatkınlık, mizaç özellikleri, olumsuz ömür olayları, ebeveyn tavırları, ebeveynin bilhassa dert bozukluğunu içeren ruhsal hastalıkları sayılabilir.
Çocuklarda en sık karşılaşılan korku bozuklukları ayrılık anksiyetesi iken ergenlikte toplumsal fobi ve yaygın anksiyete bozukluğudur. Çocuklar ve ergenler ekseriyetle telaş belirtileri olarak daha sıklıkla fizikî şikâyetler (yani mide yahut baş ağrısı vs) yaşadıklarını lisana getirirler. Ekseriyetle toplumsal fobi, ayrılık anksiyete bozukluğu yahut yaygın anksiyete bozukluğunda okula gitmek istememe ve okula devam zahmetleri yaşarlar. Okula devam zorlukları, akademik marifetlerde düşüklük, örgün eğitimi tamamlayamama üzere meselelerin tasa bozuklukları ile bağlantılı olma mümkünlüğü yüksektir. Fakat toplumsal bağlarda bozulma, içe kapanma, okula devam sıkıntıları yalnızca dert bozukluklarına mahsus olmayıp, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, öğrenme zahmetleri, akran zorbalığı, depresyon üzere ruhsal meselelerde da görülebilir.
Çocuk ve gençlerdeki korku bozukluklarının bir özelliği de öteki telaş bozuklukları ile yüksek oranda birlikte görülmesidir. Bununla birlikte depresyon, obsesif-kompulsif bozuklu, öğrenme zahmetleri, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, unsur berbata kullanımı tasa bozuklukları ile eş teşhis olarak sık görülür.
Kaygı bozuklukları çocuk ve gençlerde toplumsal ve akademik ilgilerde bozulmalara neden olur. Bu bozulmalara ek olarak intihar teşebbüsü için risk oluşturur. Kronikleşir, ergenlik ve erişkinlik periyodunda ek ruhsal hastalıkların ortaya çıkmasına taban hazırlar.
Çocuk ve gençlerde sık görülen telaş bozuklukları ve belirtileri aşağıda verilmiştir.
Yaygın anksiyete bozukluğu; bozukluğu; muvaffakiyet, sıhhat yahut aile üzere çeşitli alanlarda ve etkinliklerde denetim edilemeyen, çok tasa ve kaygılı beklenti (kuruntu) vardır. Çocuklarda aşağıdaki belirtilerden bir belirtinin bulunması teşhis için kafidir.
Huzursuzluk, gerginlik
Kolay yorulma
Odaklanmakta güçlük
Sinirlilik
Kas gerginliği
Uyku bozukluğu
Sosyal fobi/sosyal anksiyete bozukluğu; Öbürleri tarafından mümkün incelemeyi içeren bir toplumsal yahut performans durumunda aşağılanma yahut mahcup olma korkusu. Korkulan duruma maruz kalma anında dert yaşanır. Çocuklarda buna ağlama, öfke nöbetleri, donma, yapışma eklenebilir.
Kişi olumsuz olarak pahalandırılacak bir biçimde davranmaktan ya da tasa duyduğuna ait belirtiler vermekten korkar
Söz konusu toplumsal durumlardan kaçınır ya da ağır bir kaygı ya da tasa ile bunlara katlanır
Ayrılık anksiyetesi; meskenden ya da bağlandığı bireylerden ayrılma konusunda çok korku, dehşet duyma.
Aşağıdaki belirtilerden üçünü sergilemek gerekir:
Evden ya da bağlandığı şahıslardan ayrılacak üzere olduğunda çok tasa duyma
Bağlandığı şahısları yitireceği ya da hastalanacağına yönelik çok tasalanma
Bağlanılan şahıslarından ayrılmasına neden olacak olaylarla ilgili çok telaş duyma
Ayrılma korkusu nedeniyle okula yahut öbür yerlere gitmeyi reddetme
Evde yahut öbür ortamlarda yalnız yahut kıymetli bağlanma bireyleri olmadan kalmaya isteksizlik
Bağlandığı bireyler olmadan konuttan uzakta uyumayı reddetme
Ayrılmayla ilgili karabasanlar görme
Ayrılma yahut beklenen ayrılık sırasında fizikî belirtiler (baş ağrısı, mide ağrısı, mide bulantısı yahut kusma gibi) yaşama
Seçici konuşmamazlık; çocuk dert uyandıracak ortamlarda konuşmamayı seçmektedir
Başka durumlarda konuşuyor olmaya rağmen özgül birtakım toplumsal durumlarda konuşamama (örn. Okulda, öğretmenler, mesken halkı dışındaki bireyler, arkadaşlar.
Özgül fobi; Belli bir obje yahut durumdan korkma (örneğin, uçma, yükseklik, hayvanlar, enjeksiyon yaptırma, kan görme).
Korkulacak nesneye/duruma maruz kalma anında dert yansısına neden olur. Çocuklarda buna ağlama, öfke nöbetleri, donma, tutunma dâhil olabilir.
Panik bozukluğu; yineleyen, beklenmedik panik atakları (dakikalar içinde doruğa ulaşan ağır bir dehşet ve içsel kasvetin ve fizikî belirtilerin eşlik ettiği ağır bir kaygı).
Panik atak kriterleri olarak aşağıdaki belirtilerden dördünün yahut daha fazlasının ansızın ortaya çıkması
Hızlı/güçlü kalp atışı
Terleme
Titreme yahut sarsılma
Nefes darlığı
Boğulma hissi
Göğüs ağrısı
Mide bulantısı, karın ağrısı
Baş dönmesi, sersemlik, bayılacak üzere olma
Titreme
Uyuşma yahut karıncalanma hissi
Derealizasyon/duyarsızlaşma
Kontrolü kaybetme korkusu
Ölüm korkusu
Kaygı bozukluğu olan çocuk ve gençlerin değerlendirmesinde, fizikî, ruhsal ve davranışsal belirtilere yönelik detaylı hikaye alınmalıdır. Hem çocuk/ergenden hem anne baba ile kıymetlendirme yapılmalıdır. Görüşmede belirtilerin olağan kabul edilen korku/kaygılardan farklı olup olmadığı göz önüne alınmalıdır.
Tedavi planı tasa bozukluğunun günlük, toplumsal ve akademik marifetlere tesiri, belirti şiddeti, okula devam meseleleri, ek psikiyatrik hastalıkların var olup olmadığı kıymetlendirilerek yapılır.
Kaygı bozukluklarında uygulanan en önemli psikoterapiler, psikoeğitim, gevşeme teknikleri, maruz bırakma ve sistematik duyarsızlaştırma ve bilişsel davranışçı terapi formundadır. Psikoeğitim, hastalara ve ebeveynlerine dert bozukluğu hakkında bilgi verilmesini içerir.
Orta ve şiddetli dert bozukluklarında, akademik marifetler ve toplumsal alakalarda değerli bozulmalar olduğunda, psikoterapiden faydalanamama ya da zayıf karşılık verme kelam konusu olduğunda ilaç tedavisi başlanmalıdır. Psikoterapi ve ilaç tedavisinin birlikte uygulandığı tedaviler en faal tedavilerdir. Çocuk ve ergenlerdeki tasa bozuklukları psikoterapi yahut ilaç tedavisi ile kıymetli oranda güzelleşme gösterir. Hastalığın tabiatındaki kronikleşme, ek ruhsal hastalıkların eşlik etmesi, akademik ve toplumsal kayıplar, intihar riski göz önüne alındığında erken tedavinin değeri büyüktür.
Prof. Dr. Seher Akbaş
