Ahlak yalnızca bireyin karakteristik özelliğini yansıtan bir kavram değil; birebir vakitte sosyal-toplumsal yerde oluşan kültürel bir eserdir. Bu bağlamda ele alındığında, temelinde kişiselleşmeye çalışarak hayatımızı kurtaracağımızı düşündüğümüz bu kavramdan uzaklaşma aksiyonu, hayatı zenginleştiren, tertibe sokan ve yol gösteren bir pusula fonksiyonu görür. Ancak bu pusula her vakit istikrarlı ve kesin bir istikamet göstermez. Tam olarak burada kendi karakteristik yapımızla ve biricikliğimizle sentezleyebilmeye muhtaçlık duyarız. Vakit faktörünün değişimi, kültürel etkileşimler ve göç üzere kavramlar bu pusulanın okunu daima olarak yine ayarlar.
Bireyin ahlaki yapısı, doğmadan dünyaya geldiği coğrafya ile başlar ve erken yaşlardan itibaren de gelişmeye ve şekillenmeye yönelik hareket eder. Piaget ve Kohlberg üzere bilim insanları, bu sürecin geçirdiği evrimi çeşitli evreler ile incelemişlerdir. Piaget, çocukların ahlaki yargılarını geliştirmeleri için toplumsal etkileşimin kıymetini vurgularken, Kohlberg ise bireyin ahlaki karar alma süreçlerini sınıflamıştır. Bu tasnifler bireyin toplumun kıymetleriyle ne kadar bütünleştiğini ve kendi ahlaki yargılarını nasıl geliştirdiğini gösterir. Uzunca açıklamadan, kısaca bu süreçler için şunu söyleyebiliriz: Toplumsuz bir ahlaki süreç mümkün değildir. Lakin birey, yalnızca pasif bir alıcı değildir. Toplumun ahlaki yapısını sorgulama ve değiştirme gücüne de sahiptir. Bireyin hamaseti, bazen bir toplumun bahtını değiştirebilir.
Toplumsal normlar, bireyin davranışlarını şekillendiren yazısız bir anayasadır. Fakat bu normlar her vakit mutlak değildir ve deforme olma ihtimali ve restore olma ihtimallerini unutmamak gerekir. Çok değil 4 yıl evvel yapılan bir araştırmada, genç bireylerin toplumsal normları sorgulama ve kendi kıymetlerini oluşturma konusundaki tavırlarının, evvelki kuşaklara nazaran daha ağır olduğu tespit edilmiştir. Bu da demek oluyor ki yeni jenerasyon, daha yavuz geliyor; ancak bu yürek “deli cesareti” mi? Bunu da siz okurların yorumlarına bırakıyorum. Alışılmış ki bu noktada dijital çağın getirdiği bilgiye/yanlış bilgiye erişimin ve toplumsal medyanın tesirini de görmemek mümkün değil.
Bireylerin kendi ahlaki pahalarını oluşturması, toplumun genel dinamikleri üzerinde bir tesir yaratırken, toplumsal normların da bireyler üzerinde baskı oluşturduğunu unutmamak kıymetlidir. Toplum, bireylere makul roller ve beklentiler sunarken, bu bireylerin özgürlüklerini sınırlama potansiyeline sahiptir.
Geleceğe hakikat ilerlerken, birey ve toplum ortasındaki ahlaki bağlantıyı tekrar tanımlamak zorundayız. Sorumluluk ve adalet duygusu, bu yeni tarifin iki temel direğidir. Bireyler, toplumsal meselelere karşı daha hassas hale geldikçe, bu hassaslık toplumsal değişimin de bir kesimi olacaktır. Bu da adaleti doğuracaktır. Örneğin iklim krizi ve toplumsal adalet üzere bahislere artan hassaslık, bireylerin kendi paha yargılarını sorgulayıp, toplumu daha adil bir yere dönüştürme potansiyelini taşımaktadır.
Birey ve toplum ortasındaki ahlaki münasebet, daima bir etkileşim ve dönüşüm içindedir. Bu dans, bireyin cüretiyle toplumsal normların yine şekillendirilmesi ortasında bir istikrar kurarken, her iki tarafın da sorumluluk taşıdığını unutmamalıyız. Ahlak, bir yerde sona ermez; her birey, kendi hayatının ahlaki mimarıdır. Toplumun kalbinde attığı her adım, geleceğe atılan bir adım olacaktır.
Unutmayın, ahlakın en hoş halleri, bireylerin kendilerini ve etraflarını anlamaya çalıştıkları o anlarda ortaya çıkar. Bugün kirli balkonumuzun tozu bu toplumsal ahlaktaki yozlaşmaydı. Daha hoş şekillendirebilmek, restore ederken ahlaki bedellerden uzaklaşmadan, daima birlikte bu büyülü dansı sürdürebilmek dileğiyle…
