Hepimiz o anı biliriz: Bir müzik çalar ve bir anda yıllar öncesine ışınlanmış üzere hissederiz. Tahminen çocukluk anılarımız, tahminen birinci aşkımız ya da unutmak istediğimiz bir periyot gözlerimizin önüne gelir. Pekala, nasıl oluyor da bir melodi, bizi geçmişin derinliklerine sürükleyebiliyor? Müzikler, sadece cümbüş aracı değil, tıpkı vakitte zihnimizdeki duygusal anılara açılan kapılardır. Bu yazıda, müziklerin bizi nasıl geçmişe götürdüğünü ve beynimizin bu melodilere nasıl duygusal bağlar kurduğunu keşfedeceğiz.
Şarkılar Neden Geçmişe Götürür?
Hepimizin hayatında bir müzik vardır. Bir anı canlandıran, kalbimizi hızlandıran, gözlerimizdeki parıltıyı geri getiren. Lakin hiç düşündün mü, neden yalnızca bir müzik çaldığında o eski hisler bir anda geri gelir? Hangi sihirli güç, kulağımıza çalınan melodilerle bizi yıllar öncesine götürür? Tahminen de müzikler yalnızca birer notalar değil, tıpkı vakit makinesi üzere, bizi geçmişteki duygusal anlarımıza götüren birer “duygusal seyahat biletleri”dir.
Şarkıların Belleğimize Sıkı Bağları
Duygularımız, müziklerle öylesine iç içe geçmiştir ki, beynimiz bir müzik duyduğunda o devrin ruhunu yine deneyimlememize imkan tanır. Bu, tıpkı bir sinema sahnesini hatırlamak üzeredir: Gözünü kapatıp o şarkıyı duyduğunda, bir anda geçmişe dönersin. O eski duyguyu, yaşadığın anı hatırlarsın. Mesela, birinci sefer birini sevdiğinde çalan müzik… Yıllar sonra o şarkıyı dinlediğinde, o heyecanı, o memnunluğu, tahminen de o kırgınlığı yine yaşar üzere olursun.
Koşullanmış Hisler: Neden Her Müzik Geçmişi Hatırlatır?
Peki, bu hakikaten bir tesadüf mü? Hiç de değil! Ruhsal açıdan, müzikler, bir tıp “koşullanma” sistemi üzere çalışır. Tıpkı vakitte, o şarkıyı dinlerken hissettiğin duygusal bağ, beyninde güçlü bir iz bırakır. Yıllar sonra, o şarkıyı tekrar duyduğunuzda, güya bir düğmeye basılmış üzere, o anı ve duyguyu yine yaşarsınız. Mesela, yalnızken dinlediğin bir müzik, bir ayrılığın getirdiği hüzünle birleşmişse, tekrar duyduğunda o hüzün geri gelir.
Amigdala ve Hipokampusun Müziklerle Bağlantısı
Şarkıların geçmişe olan bu güçlü tesiri, beynimizdeki iki değerli bölgenin işbirliğiyle açıklanabilir: amigdala ve hipokampus. Amigdala, duygusal yansıları yönetirken, hipokampus ise belleği işler. Bir şarkıyı dinlerken, bu iki bölge birebir anda etkin hale gelir. Amigdala, müziğin uyandırdığı duygusal yanıtsal olarak reaksiyon verirken, hipokampus o müziğin hangi periyotta dinlendiğini, hangi olaylarla ilişkilendirildiğini hatırlatır. Yani, bir müzik duyduğumuzda yalnızca o melodiyi değil, o müziğin geçtiği periyodun duygusal atmosferini de tekrar yaşarız. Bu durum, müziklerin adeta bir “bellek anahtarı” üzere davranmasını sağlar; geçmişteki duygusal anıları açığa çıkarır ve zihnimizde bir vakit seyahatine çıkarır.
Nostalji: Vaktin Bizi Unutturduklarını Hatırlatan Güç
Birçok insan, eski müziklerle nostalji yaşar. Nostalji, yalnızca hoş anıları hatırlamakla kalmaz, birebir vakitte vaktin “güzel” olmasa da bir periyoduna olan hasreti de tetikler. O periyodun ruhunu, hislerini ve bazen acılarını hatırlatır. Müzikler, birer vakit makinesi üzere, “güzel günleri” tekrar yaşatabilir. Lakin tıpkı vakitte o “güzel günlerin” içindeki ezaları da yine duymamıza neden olabilir.
Şarkılar, Geçmişin Modüllerini Nasıl Hatırlatır?
Kimi vakit bir müzik, geçmişin bizi en âlâ hissettiren anılarına götürür; kimi vakit da o devrin sancılı yanlarını tekrar yaşatır. Fakat müzikler daima bir şeyler hatırlatır, değil mi? Pekala, senin hayatında bir müzik var mı ki, dinlediğin anda geçmişe döner, o devirdeki ruh halini tekrar yaşarsın? Tahminen de bu müzik, unutmak istediğin bir anıdır… Tahminen de müzikler geçmişe değil, geleceğe ilişkin yeni bir şeylere yol açar.
Hangi şarkıyı dinlerken eski vakitlere döndüğünü hiç düşündün mü?
