1.GİRİŞ
Bipolar bozukluk günümüzde sık rastlanmaya başlayan bir hastalık haline gelmiş ve insanların yaşadıkları duygudurum dalgalanmalarıyla hayatlarını önemli derece olumsuz etkileyeme başlamıştır. Bireyin daima bu atakları yaşaması ve majör depresyona kadar taşıyan kimi vakit sonucunda hastayı öz kıyıma sürükleyen ciddiye alınması gereken bipolar bozukluk bireyin fonksiyonelliğini ve toplumsal hayatını derinden etkilemektedir.
Bipolar bozukluk çoklukla bireyin şimdi erken erişkin olduğu yani yaklaşık 17 yaşlarında başlayan ve günümüzde görülme sıklığı yaklaşık olarak %0,9 ile %1,7 ortasında değişiklik gösterebilmektedir. Bu oran düşük üzere görünebilir ancak dünya üzerinde önemli sayılara ulaşmaktadır. Bipolar bozukluğun görülmesinde cinsiyet ayrımı yoktur (Dağıstan, 2021)
Dünyamızda ve ülkemizde bipolar bozukluk tanısı alan şahıslar artmaktadır. Bu hastalığın tedavisinde evvelce sırf ilaç tedavisi ve yanında tesirli olabileceği düşünülen birtakım psikoterapi çeşitleri uygulanmış ve şu an ise kesin tahlil olarak ilacın yanında BDT uygulanmaktadır.
Erken erişkin periyodunda bipolar bozukluğu tanısı koyulan hastaların en yakından birinci derecedeki akrabalarında bipolar hastalığı görülme mümkünlüğü daha fazladır. Depresyon tanısı koyulan bireylerin yaklaşık olarak %10’luk bir kısmında 5-10 yıl ortasında bipolar bozukluk rahatsızlığı görülmektedir. (Özdemir, 2021)
Bipolar Bozukluk
Bipolar bozukluğun tarihçesi
Duygudurum bozukluğu tarihi milattan evvel Yunan ve Roma devrine kadar uzanmaktadır. Mani kavramı birinci sefer antik çağda yaşayan Homeros M.Ö öfke, hiddet manasında olan mani yi destanında kullanmıştır (Karabaş, 2017).
Mani kavramını ve melankoli kavramını birinci kere Hipokrat sistematik olarak ele almıştır ve çökkünlük olarak melankoliyi tanımlamıştır. Bu durumu sıkıntı, umuttan mahrumluk, mutsuzluk ve uykusuzluk olarak betimlemiştir. (Avcı, 2022)
M.S Kapadokyalı Aretaeus mani ve melankoli ortasında bir münasebet olduğu saptamıştır. Birebir bireyin bu iki durumu farklı anlarda yaşayabileceğini belirtmiştir. (Çörekçioğlu, 2016)
Emil kraepelin manik depresif bozukluk spektrumunu geliştirmiş, bu duygudurum bozukluğunu şizofreniden farklı bir kategoriye almıştır. (Bektaş, 2021)
Karl Kleist ise duygudurum bozuklukluları ortasında birinci sefer tek uçlu ve iki uçlu ayrımını yapmıştır. BB II’in günümüzde kullanılan modernize halini Dunner ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. (Karabaş, 2017)
1Bipolar Bozukluğun tanımı
Bipolar Bozukluk makul nizamı olmayan relaps eden, manik ve depresif ataklar ile süregelen yahut her iki durum yaşanan kronik seyir eden bir duygudurum bozukluğudur. Hastalığın en kıymetli özelliği duygudurum dalgalanmalarıdır. (Yeloğlu & Hocaoğlu, 2017).
Bipolar bozukluk süratli yükselmeler ve yatışmalarla seyreder. Dünya nüfusunun %1’inden daha fazlasını etkileyen bipolar bozukluk genç nüfusta fonksiyonelliği bitirdiği görülmüştür. İnsanların %60’ında bipolar bozukluğun birinci olarak belirtileri ise 21 yaşın altında görülür (Ertan & Çetinkaya, 2018).
Bipolar bozukluk manik ataklarla sergiliyor ise BB-1, hipomanik ataklarla sergiliyor ise BB-2 olarak isimlendirilir. BB tanısı genellikle16-25 yaşları ortasında konulur, 18 yaş altında teşhis alma oranı %33’tür. (Alan & Akdemir, 2021).
Görülen belirtiler genel olarak birinci 15-19 yaş aralığı ortasındadır. Küçük yaşta başlangıcı olan Bipolar bozukluğun sürekliliği ve taşıdığı özellikler tam ve kesin olarak bilinmemektedir. (Güzel, Tahiroğlu, Bahalı, & Avcı, 2004).
Bipolar Bozukluğun Belirtileri
İki uçlu duygudurum bozukluğunun tartısı 5 husus ile ölçülür bunlar ise; Bunalma, dinginlik sağlayamama, dert nedenli odaklanma sorunu, makûs bir durum yaşama korkusu ve özdenetimi yitirme hissi bunların en az 2 sinin olması gerekir 4 yahut 5 belirti halinde ağır olarak tanımlabilir. Sıhhat ve ruh sıhhati kuruluşlarına nazaran iki uçlu bozukluk ile yeğin depresyonun ortak ve besbelli özelliği bunaltıcılık olarak belirtilmiştir.
Bipolar bozukluk tanısı almış bireylerin temel belirtileri ortasında çökkün his durumu mevcuttur bunlarla birlikte birey çoklukla olaylar karşısında karamsar fikir biçimine kapılır, gücünü her vakit düşük hisseder ve bu durumdan ötürü ise yaptığı işlerden yediği yemekten aldığı zevkte azalır bununla birlikte bireyle iştahsızlıkta baş gösterir. Kişinin intihar etmeye yönelik potansiyeli mevcuttur. Çocuk ve ergenlerde erişkinlere nazaran farklıdır. Yaşlılarda ise daha çok bedensel olarak yakınmalar ile seyretmektedir. (Sayıl, 1998)
BB hastaları fizikî olarak ilgileri dağınık hale gelirken, gereğinden fazla konuşmaya çalışması, öfkeli , hiddetli tutumları hastanın vücudunu yorgun kılar lakin hasta buna karşın dinlemeye vakit ayırmak istemez ve beden yorgun düşer. (Dursun, 2008)
Epidemiyolojisi
Bipolar I bozuğu su anki datalara nazaran insanların ortalama olarak %1’inde görülmektedir. Görülme sıklığı ve durumu cinsiyet ayırt etmezdir. (Dursun, 2008) Her yaşta başlama mümkünlüğü vardır lakin genel olarak 17 ve 25 yaş aralığında görülmektedir. (Yeloğlu & Hocaoğlu, 2017).
Medeni hal yaygınlığında ise bekar bireylerde evlilere oranla görülme sıklığı daha fazla olarak gözlemlenmiştir, buna neden olarak ise aile içi geçimsizliğe sebep olması gösterilmiştir (Adıgüzel, 2018).
Araştırmaların bir kısmı bayanlarda bu durumun depresyon üzere karma devirler ile daha fazla görülür iken erkeklerde manik periyot ile başlama sıklığı daha yüksektir. Çevresel ve psikososyal etkenlerin etklinliğide mevcuttur. (Adıgüzel, 2018)
Bipolar bozukluk tanısı alan bireylerin işsizlik oranı genele nazaran daha yüksek olarak tespit edilmiş ve bu bireylerin önemli bir kısmı evlilikten uzaktır. Etrafında ailesiyle ortasındaki bağlantı ve samimiyeti zayıftır buna aktivitelere karşı soğuk olması sebebiyet verir ve bu bireylerin bilişsel fonksiyonlarında zayıflık görülür. (Cesur, 2017)
1.1.5. Etiyolojisi
Sıklıkla genç erişkin ve ergenlik devrinde görülen bir bozukluktur. Biyolojik ve psikososyal etkenlerin etkileşimiyle bu duygulanım bozukluğuna neden olur. Bipolar bozukluğun nedenleri biyolojik ve çevresel etkenler olarak 2’ye ayrılır
Aile içinde gerçekleşen araştırmalarda bu bozukluğun genetik tesir ve temelleri olduğu gözlemlenmiştir. Toplumda sıklıkla %1 olarak gözlemlenen bipolar bozukluk birinci derece yakın akrabalarda görülme sıklığı 5-10 kat ortasında arttığı belirtilmiştir. (Adıgüzel, 2018)
Bipolar hastalığın genetiklerle aktarılmasında ise bayanlarda erkeklere nazaran 2 kat daha fazla olduğu ancak aktarılan çocuklar ortasında cinsiyet farkı bulunmadığı araştırmalara yansımıştır (Kesebir, İnanç, Bezgin, & Cengiz, 2013). Ebeveynlerden birinde bipolar I bozukluğu görülen bireylerin çocuklarında görülme durumu ise %50 ve üzerindedir. (Öz, 2018)
Genel olarak bipolar bozukluk tanısı almış bireylerin akrabalarında birebir hastalık görülme mümkünlüğü yüksektir. Akrabalık durumu şayet ki birinci dereceden ise bipolar bozukluk görülme mümkünlüğü ise %3-8 ortasındadır. Bu hastalık şayet bireyler çift yumurta ikizi ise oranı %14 üzere sayılara ulaşırken bu durum tek yumurta ikizlerinde ise %57’yi bulmaktadır. (Bilen, 2021)
Bipolar tanısı alan bireyler ortasında bireyin erken erişkinlik ve çocukluk devrinde yaşadığı sömürü ve maruz kaldığı travmalar üzere çeşitli makûs periyotların bipolar bozukluğunun riskini arttırmaktadır (Kılıç, 2017)
Çevresel etkenlerin bipolar bozukluk gelişimindeki yeri tam olarak net değildir. Çocukluk çağı travmaları erken başlangıç için tesirli olduğu görüşmüştür. Ataklar ortaya çıkarken bunun şiddeti ve tesiri psikososyal etkenlerden etkilenmektedir, bunlar bireyin kişilik özelliklerine ve omurundaki gerilime bağlı olaylara örnek olarak söylenebilir. Birebir vakitte bireyin kişilik yapısına bakılmaksızın psikososyal etkenler olmadanda hastalık atağı başlayabilir (Öz, 2018)
Kuramsal Yaklaşımlar
Davranışçı Kuram
Seligman’ın davranışçı kuramca görüşü öğrenilmiş çaresizliktir. Seligman bu görüşüyle küçük yaslardan itibaren olumsuz uyaranlara uğrayan bireylerin bu durumdan nasıl çıkacağını bilememekte ve çaresizce bunu durumu kabullenip ümitsizliğini geliştirmesiyle ortaya çıkar (Karabaş, 2017)
Basco his kanılarda meydan gelen farklılıkları mani ve depresyon periyodunda psikososyal fonksiyonellik tesirlerini alan bir döngü yaratmıştır. Hislerimiz memnunluk ve sevinçten mutsuzluk, dert ve derde dönüşebilmektedir. Gerilim ile hisler daha da dalgalanarak anksiyete öfkeye dönüşebilir. Hislerimiz davranışlarımızda etkilemektedir, olumsuz fikirlerimiz bize telaş ıstırap mutsuzluk verirken tam aksine olumlu fikirlerimiz ile haraketli, faal ve sık sık tartışma yaratan durumlara girmemize sebep olabilir. Manik atakların şiddetiyle birey kendini olduğundan daha fazla umuttan mahrum ve çaresiz hissedebilir. Kendini besleyen döngü girebilir. (Maçkalı, 2014)
Lam jones, Hayward ve bright bipolar bozuklukta bireyin biyolojik durumlarından haraketleri, nizamlı yahut sistemsiz ömür stili ve uyku nizamı üzere durumların dengesizliğe yol açabileceğini savunmuşlardır. (Maçkalı, 2014)
Bilişsel Kuram
Bilişsel görüşe nazaran bireyin depresyona olan yatkınlığının sebebinde kişinin kendinde var olan bilişsel çarpıtmalardan ötürü kaynaklanır. (Kefeli, 2017)
Beck ve arkadaşları geliştirilen bu görüşe depresyonun bilişsel bozukluk olduğunu savunmaktadır. Küçük yaşlardan itibaren kendi içinde olan geleceğine ve dış dünyaya olan olumsuz bakış açısı ve davranışları sergilen bireylerin depresyona yatkınlığının daha fazla olduğunu belirtmiştir. Olumsuz fikir ve yargılar depresyonun tetikleyicisidir. Bireyin aklına gelen anlık olumsuz ve gerçeklikle ilgisi olmayan kanılara olumsuz otomatik fikirler denmiştir. Bu fikirler depresyonun mühletinin ilerlemesine ve harekete geçmeye gerektiren durumlardan durdurmaya neden olur. Bilişsel kuramın maniye nazaran görüşü şimdi yoktur.
Psikianalitik Kuram
Freud’a nazaran depresyon belirtileriyle bireyin yas tutarken gösterdiği belirtilerin benzerliğine odaklanmış ve iki durumu karşılaştırarak incelemiş. Depresyonda sevilmeme, kendini makûs hissetme üzere hislerin hakimiyetinde özsaygı yitimine neden olur lakin yas devrinde bireylerde sevilmeme ve kendini makûs hissetme üzere hisler yani özsaygı yitimi olmaz.
Psikianalitik görüşe nazaran depresyonu oluşumunda rol alan şuur dışı durumlarda bireyin üst benliği katı ve cezalandırıcıdır, yaşadığı ilgilerde ambivalans hakimdir. Sevgi ve nefret yan yanadır lakin nefret bireyin şuurun dışındadır. Bir değişim ile bireyde yitim duygusu gelişir ve bireyde kin ve nefret uyarılır, özsaygı düşer. Değersizlik ve suçluluk hissi baslar böylelikle ruhsal çökkünlük oluşur. (Kefeli, 2017)
Karl Abraham depresyona neden olan katı ve baskıcı üst benliğine kalkışma yaşadığını ve manik bireylerin hayatında yasak ve kural olmaksızın, her istediğine ulaşabilecek özgür haline geldiğini savunmuştur. (Kefeli, 2017)
DSM V Sınıflandırılması
Mani dönemi
A. Kabarmış, taşkın ya da çabuk kızan, olağandışı ve daima bir duygudurumun ve hedefe yönelik aktiflikte ve içsel güçte, olağandışı ve daima bir artışın olduğu farklı bir devrin, en az bir hafta (ya da hastaneye yatırılmayı gerektirmişse rastgele bir süre), neredeyse her gün, günün büyük bir kısmında sürmesi.
B. Duygudurum bozukluğunun olduğu ve içsel güçte ya da aktiflikte artma olduğu periyot boyunca, aşağıdaki belirtilerden üçü (ya da daha çoğu) (çabuk kızan bir duygudurum varsa dördü) bariz derecede vardır ve bunlar olağan davranışlardan değerli derecede değişiktir:
1. Benlik saygısında abartılı bir artış ya da büyüklük fikirleri.
2. Uyku ihtiyacında azalma
3. Her zamankinden daha konuşkan olma ya da konuşmaya tutma.
4. Düşümce uçuşması ya da niyetlerinin güya birbiriyle yarışıyor üzere birbiri gerisi sıra geldiğine ait öznel yaşantı.
5. Dikkat dağınıklığı (kişinin dikkati, kıymetsiz ya da ilgisiz bir dış uyarana çarçabuk dağılır) olduğu bildirilir ya da o denli olduğu gözlenir.
6. Hedefe yönelik aktiflikte artma (toplumsal olarak, işte ya da okulda ya da cinsel bağlamda) ya da psikodevinsel kışkırma (ajitasyon) (bir emele yönelik olmayan anlamsız etkinlik).
7. Makûs sonuçlar doğurabilecek etkinliklere çok katılma (örn. çok para harcama, fikirsizce cinsel teşebbüslerde bulunma ya da gereksiz iş yatırımları yapma).
C. Duygudurum bozukluğu, toplumsal ya da işle ilgili fonksiyonellikte besbelli bir düşmeye neden olacak kadar ya da kişinin kendisine ya da diğerlerine bir kötülüğünün dokunmaması için hastaneye yatırılmasını gerektirecek derece ağırdır ya da psikoz özellikleri vardır.
D. Bu periyot, bir hususun (örn. berbata kullanılabilen bir unsur, bir ilaç, öteki bir tedavi) ya da diğer bir sıhhat durumunun fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.
Hipomani Dönemi
A. Kabarmış, taşkın ya da çabuk kızan, olağandışı ve daima bir duygudurumun ve aktiflikte ve içsel güçte, olağandışı ve daima bir artışın olduğu farklı bir devrin, en az dört ardışık gün, neredeyse her gün, günün büyük bir kısmında sürmesi.
B. Duygudurum bozukluğunun olduğu ve içsel güçte ya da aktiflikte artma olduğu devir boyunca, aşağıdaki belirtilerden üçü (ya da daha çoğu) (çabuk kızan bir duygudurum varsa dördü) sürmüştür, bunlar olağan davranışlardan değerli derecede değişik ve bariz derecede olmuştur:
1. Benlik saygısında abartılı bir artış ya da büyüklük niyetleri.
2. Uyku ihtiyacında azalma
3. Her zamankinden daha konuşkan olma ya da konuşmaya tutma.
4. Fikir uçuşması ya da niyetlerinin güya birbiriyle yarışıyor üzere birbiri gerisi sıra geldiğine ait öznel yaşantı.
5. Dikkat dağınıklığı
6. Maksada yönelik aktiflikte artma (toplumsal olarak, işte ya da okulda ya da cinsel bağlamda) ya da psikodevinsel kışkırma (ajitasyon).
7. Makus sonuçlar doğurabilecek etkinliklere çok katılma
C. Bu periyot, kişinin belirtisiz olduğu vakitlerde olduğundan çok daha değişik, fonksiyonellikte bariz bir değişikliğin görüldüğü bir periyottur.
D. Duygudurum bozukluğu ve fonksiyonellikte olan değişiklik diğerlerince gözlenebilir.
E. Bu periyot, işle ilgili fonksiyonellikte bariz bir düşmeye neden olacak derece ya da kişinin kendisine ya da diğerlerine bir kötülüğünün dokunmaması için hastaneye yatırılmasını gerektirecek derece ağır değildir. Psikoz özellikleri varsa, kelam konusu devir, tarif olarak, mani devridir.
F. Bu periyot, bir unsurun (örn. berbata kullanılabilen bir unsur, bir ilaç, diğer bir tedavi) fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.
Yeğin (Majör) Depresyon Dönemi
A. Aynı iki haftalı periyot boyunca aşağıdaki belirtilerden beşi (ya da daha çoğu)bulunmuştur ve evvelki fonksiyonellik seviyesinde bir değişiklik olmuştur; bu belirtilerden en az biri ya (1) çökkün duygudurum ya da (2) ilgisini yitirme ya da zevk almamadır.
1. Çökkün duygudurum, neredeyse her gün, günün büyük bir kısmında bulunur ve bu durumu ya kişinin kendisi bildirir (örn. hüzünlüdür, kendini boşlukta hisseder ya da umutsuzdur) ya da bu durum diğerlerince gözlenir (örn. ağlamaklı görünür). (Not: Çocuklarda ve ergenlerde kolay kızan bir duygudurum olabilir.)
2. Bütün ya da neredeyse bütün etkinliklere karşı ilgide besbelli azalma ya da bunlardan zevk almama durumu nerdeyse her gün, günün büyük bir kısmında bulunur (öznel anlatıma nazaran ya da müşahedeyle belirlenir).
3. Kilo vermeye çalışmıyorken (diyet yapmıyorken) çok kilo verme ya da kilo alma (örn. bir ay içinde tartısının %5’inden daha çok olan bir değişiklik) ya da neredeyse her gün, yeme isteğinde azalma ya da artma.
4. Neredeyse her gün, uykusuzluk çekme ya da çok ahenge.
5. Neredeyse her gün, psikodevinsel kışkırma (ajitasyon) ya da yavaşlama (başkalarınca gözlenebilir; sırf, öznel, dinginlik sağlayamama ya dayavaşladığı duygusu taşıma olarak değil).
6. Neredeyse her gün, bitkinlik ya da içsel gücün kalmaması (enerji düşüklüğü).
7. Neredeyse her gün, değersizlik ya da çok ya da uygunsuz suçluluk hisleri (sanrısal olabilir) (yalnızca hasta olduğundan dolayı kendini kınama ya da suçluluk duyma olarak değil).
8. Nerdeyse her gün, düşünmekte ya da odaklanmakta zahmet çekme ya da kararsızlık yaşama (öznel anlatıma nazaran ya da diğerlerince gözlenir).
9. Yineleyici mevt fikirleri (yalnızca vefat korkusu değil), özel aksiyon tasarlamaksızın yineleyici kendini öldürme (intihar) kanıları ya da kendini öldürme teşebbüsü ya da kendini öldürmek üzere özel bir hareket tasarlama.
B. Bu belirtiler klinik açıdan bariz bir probleme ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da kıymetli başka fonksiyonellik alanlarında fonksiyonellikte düşmeye neden olur.
C. Bu devir, bir hususun ya da diğer bir sıhhat durumunun fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.
Bipolar Bozukluğun Türleri
Bipolar I Bozukluğu
Mani devri mutlaka görülmesi gerekmektedir ve durumun yaklaşık olarak en az 1 hafta sürmesi gerekmektedir yahut birkaç manik yahut karma devrin olması gerekmektedir. Mani devrinin öncesi yahut sonrasıda majör depresyon yahut hipomani görülebilir. (Küçük, 2016). Çoğunlukla majör depresif ataklar yaşanan evredir. (Pirinççioğlu, 2020)
Bipolar I tanısı koyulması için bireyin en az bir kez mani periyodu yaşamış olması gerekir. Sonrasında yahut öncesinde yasadığı hipomani yahut majör depresyon evresi ne kadar sık görülse de teşhis kaidesi değildir. (Öz, 2018)
Mani dönemi
Mani tanısı için bireyin abartılı olarak benlik saygısında artış, uyku hissiyatında azalma üzere (örn. Birkaç saatlik uykuyla dahi dinlendiğini ve kâfi olduğunu belirtir) (Küçük, 2016), Konuşmalarında vurgucudurlar, çok fazla zevk alabileceği toplumsal etkinliklere katılma isteği gösterebilirler. Bu periyodu yaşayan hastada cinsel istek artışı ve abartılı fikir ve abartılı fikirlere dayalı teşebbüs görülebilir. (Kılıç, 2017)
Birey bu devir içerisinde her şeye çabuk kızan ve olağandan farklı his durum içerisinde en 1 hafta üzere bi müddette yaklaşık olarak her gün günün büyük kısmında bulunması gerekir. Bu devir kullanılan hususların ilaç yahut uyuşturucu üzere yahut öteki bir sıhhat durumunun fizyolojisiyle bağdaştırılamaz (Çakır, 2019)
Hipomani dönemi
Hipomani periyoduna giren bireylere bu tanıyı verilmesi için mani periyodunda yaşanan tesirlerin en az dört günlük birey süreçte devam etmesi ve hayatındaki fonksiyonelliğinde değişiklik yaratması gerekmektedir. Bu periyotta bireyde kendisinde hasar oluşturması yahut hastane tedavisinde mecburiyet durumuna gelicek kadar ağır duygudurum bozukluğu görülmektedir. (Kılıç, 2017)
Major depresyon dönemi
En az 2 haftalık bir süreç boyunca bireyin depresif durumunun günlük hayatını etkimesi, zevk veren etkinliklerinden eski kadar zevk alamaması ve umursamamazlık halinin bu süreçte süreklilik kazanmasıyla devam eder. Birey diyet yapmamasına karşın kilo verir, bunların yanı sıra uykusuzluk yahut daima ahenge hissiyatı yaşar ve neredeyse her gün kendini yorgun hisseder. (Çakır, 2019)
Bipolar II Bozukluğu
Bipolar II de bireyde mani yahut karma devirler yoktur. En az bir hipomani yahut uzun periyodik tekrarlayan depresyonlardan oluşur. Bipolar I e nazaran daha şiddeti daha hafiftir, buna karşın hastalığın belirtileriyle yaşanılan vakit ve kronikleşen durumlar, depresif periyot Bipolar I e nazaran daha uzun periyodiktir. (Tohumcu, 2019)
Depresif devrin en önemli özelliklerini taşır, ilgi kaybı ve zevk alamamanın bununla birlikte 2 hafta süren bir devirdir. Bipolar depresyonlu bireyler, bipolar depresyonlu olmayan depresyondaki bireylere oranla psikomotor maharetlerde gerileme yaşar, uyku mühleti daha fazladır.
Bipolar II hastalarına teşhis koymak epeyce güçtür hipomani belirtileri mani periyoduna nazaran daha zordur. (Pirinççioğlu, 2020)
Siklotimik Bozukluk
Minimum 2 yıllık bir süreçte hipomani ile birlikte majör depresyon devrinin teşhis ihtiyaçlarını karşılamayan ve genel olarak depresyon belirtilerinin yaşandığı bu periyotta aralıklı olarak yaşanan kısa yeterlilik periyotlarının en fazla 2 ay sürdüğü bir duygudurum dalgalanmasıdır. (Koca, 2020)
Bu devirde mani yahut karma periyotlar yaşanmaz ve görülmemesi gerekir (Özkoparanoğlu, 2020)
Maddenin/İlacın Yol Açtığı Bipolar ve Alakalı Bozukluk
Bu bozuklukta bireyin unsur yahut ilaca tabi olarak ortaya çıkan sonrasında klinik görünümde süratli kızan, taşkın yahut çökkün duygudurumu belirtileri ortaya çıkmaktadır. Birtakım bireylerde etkinliklere karsı bariz ve daima bir formda ilgisinde ve zevkinde azalmalar görülür (Özkoparanoğlu, 2020)
Başka Bir Sıhhat Durumuna Bağlı Bipolar ve Alakalı Bozukluk
Bu bozuklukta bireyde yaşadığı öbür bir fizyolojik sıhhat meselesiyle direkt ilgisinin kanıtlanmasıdır.
Tanımlanmış Öteki Bir Bipolar ve Bağlı Bozukluk
Bipolar bozuklukta olan belirtileri tam olarak karşılayamayan ve buna karşın iki uçlu bozukluk özellikleri gösteren durumlardır.
Tanımlanmamış Bipolar ve Bağlı Bozukluk
Bipolar bozuklukla ilgili belirti özellikleri baskındır lakin bipolar bozukluk için belirtilen teşhisler için teşhis ölçütlerini karşılamamaktadır.
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Bilişsel Davranışçı Terapi Tanım
Temelinde öğrenme kuramı dahil bilişsel psikoloji unsurlarını alan bilişsel davranışçı terapi davranış formülleri, sorun çözme kabiliyetine yönelik çalışmaları içinde barındıran his fikirlerimizle bir arada hislerimizi, sergilediğimiz davranışları yapılandıran bir terapidir. Kendall’a nazaran çocuk için amaçlanan BDT’nin temelinde ödül sistemi oluşturma, kâfi psikoeğitim ve bilişsel yine yapılandırmayı yaşa uygun eğreltiler eşliğinde uygulamayı düzgün aile eğitimi olarak nitelendirmektedir. (Özcan & Çelik, 2017)
Davranışçılık Psikoanalize yerine alternatif olan bir kuram halinde 1960 yıllarında karşımıza çıkmıştır. Davranışçılık bize zihin ile vücudun farklı olamayacağını belirtir ve zihinsel durumdan çok davranışı önemser. Temelinde ise İvan Pavlovun köpekler üzerinde yaptığı deneydeki klasik şartlanmayı keşfi üzerine dayanır. BDT bireyin davranış ve ruh sıhhati bozukluğunu temel alır ve bilişsel ve davranışsal kuram açısından değerlendirmeyi maksatlar. BDT bunlarla birlikte gelişimsel ve toplumsal öğeleri de kapsar. Beck ve Ellis ile birlikte 1970 yıllarında bilişsel kuram ortaya çıkarılmıştır. Bu kuram günümüzdeki çağdaş halini almış ve psikoloji ve bunun yanında toplumsal öğrenme kuramıyla zenginleştirilmiştir. (Özcan & Çelik, 2017)
BDT bipolar bozukluk, anksiyete, depresyon ve psikopatolojilerin tedavisinde kullanılır. Kullandığı metotlar büsbütün kuramlara ve davranışçı kurama nazarandır. BDT ile sadece psikopatolojik bozuklukların, ruhsal sıkıntıları değil bireyin kendi hayatında meskeninde iş yerinde değiştirmek istediği davranışlara ulaşmak gayesiyle da kullanılabilir. (Özdel, Dünden Bugüne Bilişsel Davranışçı Terapiler: Teori ve Uygulama, 2015)
BDT’nin terapi süreci ekseriyetle 3 evreden oluşmaktadır birinci evrede hastada var olan rahatsızlıklar değerlendirmeye alınır ve terapide uygulanacak evrelere bireyin hazır olması için hastaya terapi süreciyle ilgili bilgilendirme yapılır. Hastanın durumu gösterdiği davranışlar ve bilişsel ve davranışsal durumu belirlenmesinin akabinde tedavi planı yapılır. Kıymetlendirme ve psiko eğitim verildikten sonra faal evre başlar. Sonrasında hastaya uygun bilişsel davranışçı teknikle aracılığı ile müdahalede bulunulur. Görülen belirtiler azalınca yineleme olmaması gerektiren hala hazırlanır. Son evrede hastanın tekrar birebir belirtileri göstermemesi için yinelemeyi tedbire emeliyle teknikler uygulanır, bu evrede tedavinin sıklığı azaltılarak hastanın sorumlulukları arttırılır. Değişimin yok olmaması ve kendini koruyabilmesi hedefiyle güçlendirici seanslar ile gereken teknikler uygulanabilir. Seanslar ortasında konut ödevi uygulama maksadıyla kâfi vakitler denetim edilmelidir bu ise hastaya nazaran karar verilir. Çocuk ve ergenlik periyodundaki hastalar için seanslar yaklaşık 30-60 dakika ortasında ve yaklaşık olarak süreç 4-6 ay ortasında değişebilmektedir. BDT yaklaşık olarak 12 ila 20 seans ortasında uygulanarak sonlanır. (Özcan & Çelik, 2017)
Bipolar Bozuklukta Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Bipolar bozuklukta uygulanan tedavi teknikleri biyolojik olarak uygulandığı süreçlerde tedavi oranı düşük neredeyse yarı yarıya kaldığından ve hastaların bir kısmının yineleyici davranışlar gösterdiğinden bu bozukluğun ilaç tedavisiyle biyolojik müdahalelerin yanında BDT kullanılmaya başlanmasının daha yararlı olduğu görülmüş ve bu görüş yaygınlık kazanmıştır. Bipolar bozukluğu uygunlaştırma basamağında BDT’nin ulaşmak istediği maksat dört kısma ayrılır, bu kısımlar hastanın ilaç tedavisine sağladığı ahengi saptamak, vaktinde teşhis koyabilmek ve tedaviye başlanması, hayat beceresini hayatındaki gerilimi idare kabiliyeti ve eş teşhislerin tedavisidir.
BDT bipolar bozukluk üzerinde hastanın işleri yoluna koyma başa çıkma yetilerini geliştirmeyi sağlamak, tedavi esnasında bireyin sorumluluklarının kazanımını geliştirmek ve bireyin yaşadığı gerilimi davranışsal olarak çektiği zorluklara karşı desteklemeye çalışmaktadır. BDT bipolar bozukluğa karsı tedavisinde hastaya ve yaşadığı ataklara özel ilgili tedavi ve müdahale usulü belirlemek temelinde vardır. Hastaların tedaviye ahenk sürecine olumsuz etkileyen durum ve anlara müdahale etmeyi gayeler bu duruma örnek olarak hastaların motivasyonlarını yükseltecek yahut onlara ilaçlarını alabileceği takip edebileceği bir çizelge oluşturmak bununla beraberine hastaların ilaç kullanım günlerini belirleyip onları işaretlemesi üzere davranışsal müdahale teknikleri ortasında yer alır.BDT hastalığın yinelemesini önlemek emeliyle hastanın patolojik müdahaleye ahengine dayanak olmaktadır. (Maçkalı & Tosun, 2011)
BDT bipolar bozukluğun tedavi sürecinin son basamağında hastanın yineleyici davranışlarına müdahalede bulunmak hedefiyle süreç boyunca öğrenilen davranışsal ve bilişsel olan teknikleri hastanın daha sonra yaşayabileceği durumlarda uygulayabilmesi için pekiştirilir. Tedavi sürecin genel olarak hastaya öz bir halde çıkarılır. Birey tekrar birebir durumda kalınca yapması gereken davranışlar uygulaması gereken teknikler etrafından alması gereken takviye ve isteyeceği yardımlar hasta ile bir arada ömrüne ve yaşantısına uygun halde belirlenir. Yinelemeyi tedbire emeliyle süreç sonunda hastaya psikoeğitim verilebilir. (Özdel, Kart, & Türkçapar, 2021)
Konuyla İlgili Çalışmalar
Özdel, Kart ve Türkçapar (2021) yaptıkları bir sistematik derleme çalışmasında bipolar bozukluk tanısı almış hastaların düşük oranlarla nizamlı ilaç kullanımıyla tam güzelleşme göstermektedir. Depresyon ve mani ataklar üzere periyotların önlenmesi ve sonrası için yinelenmemesi maksadıyla bilişsel davranışçı terapi (BDT) ispatlara dayandırılmış önemli manada ehemmiyet taşıyan destekleyici ve güçlendirici bir prosedürdür. (Özdel, Kart, & Türkçapar, 2021)
Aydoğdu ve Dirik (2020) yayınlamış oldukları Bipolar bozuklukta farkındalık temelli bilişsel terapi isimli makalelerinde bipolar bozukluk belirtileri gösteren hastaların yeni tedavisinde his durumlarına yardımcı olacak ilaçlar ile birlikte bilişsel davranışçı terapi üzere hastaya ruhsal olarak toplumsal müdahale programları geliştirmesini uygun bulmuşlardır. Günümüzde bipolar bozukluk için yaygın olarak kullanılan BDT’nin muvaffakiyet ve tesirinde çelişkiye uğratan sonuçlar aldıkları belirtilmiştir. Bununla birlikte sırf BDT yerine kullanılabilecek Farkındalık temelli bilişsel terapi modelinin tedavi prosedürlerinde kullanılmaya başlandığını ve yararlı olduğu gözlemlenmiştir. (Aydoğdu & Dirik, 2020).
Özer, Dikeç ve Cet yayınlanmış oldukları Duygudurum bozukluğu tanısı alan hastalara uygulanan rehabilitasyon programları ismindeki sistematik derleme çalışmalarında Bilişsel davranışçı terapinin bipolar bozukluk üzerinde 3 aylık süreçte BDT uygulanan hastaların depresif belirtilerinde bariz derecede azalmalar mesleksel ve toplumsal istikametten fonksiyonelliğinin arttığı belirtilmiştir. (Özer, Dikeç, & Cet, 27-36)
2.Yöntem
2.1 Araştırmanın Modeli
Sistematik derleme araştırmacı tarafından belirlenen rastgele bir husus hakkındaki yapılmış olan araştırmaların kapsamlı ve ayrıntıcı bir formda tarayıp ve kullanacağı kısımların dışlanma ve dahil etme kriterlerini denetim ederek bulgularının araştırmacı tarafından sentezlenerek incelediği bilimsel incelemedir. (Aslan, 2018)
Sistematik derleme sırf bahisle ilgili tüm bilgileri toplamayı amaçlamaz. Araştırma konusu ile ilgili geniş kapsamlı bir tarama yapar ve hangi çalışmaların kullanılacağına tarafsız olarak karar verip bilgileri sentezleyerek oluşturur. (Çınar, 2021)
Sistematik derleme yapabilmek için araştırmacı belirlediği husus ile ilgili yapılan tüm çalışmalar üzerinde inceleme yapması gerekmektedir. (Karaçam, 2013)
2.2 Tasarım
Bu araştırma sürecinde makalelerin tanımlanması ve seçilmesi üzere tüm detaylar PRISMA (Sistematik İncelemeler ve Meta-Analizler için Tercih Edilen Raporlama Öğeleri) yönergelerinden yararlanılarak yürütüldü.
2.3 Literatür Taraması
Yapılan çalışmada 2012-2022 yılları ortasında Bipolar bozukluğun bilişsel davranışçı terapi tedavisi konusunda yapılmış araştırmalar incelenerek elde edilmiş ve sistematik olarak derlenmiştir. Dahil etme ve dışlanma kriterleri gösterilmiştir. Araştırmaya dahil edilecek çalışmaların toparlanması emeliyle ‘’Bipolar bozukluk ve BDT, Bipolar bozukluk ve Bilişsel davranışçı terapi’’ anahtar sözleri ile Google akademik data tabanında Türkçe olarak taratılıp incelenerek araştırma yapılmıştır. Çalışmaya anahtar söz kullanılarak ve tam metne ulaşılan çalışmalar dahil edilmiştir. Bahsedilen yıl aralığında bulunmayan Bipolar bozukluk içermeyen bilişsel davranışçı terapi içermeyen ve tam metne ulaşılamayan çalışmalar dahil edilmemiştir. Ele alınmayan çalışmalar dışlanmıştır ve sebepleri gösterilmiştir. Araştırma sürecindeki kullanılan arama tabirleri halde gösterilmiştir (şekil 1.).
|
Arama tabirleri “VE” bağlacı ile birleştirildi: Bipolar Bozukluk ve Bilişsel Davranışçı Terapi(BDT) |
|
Arama tabirleri “VE” bağlacı ile birleştirildi: Bipolar Bozukluk ve Bilişsel Davranışçı Terapi(BDT) |
|
“Ve” bağlacı kullanıldı. |
ŞEKİL 1. İnceleme sürecinde kullanılan arama terimleri
TABLO 1. Araştırmaya dahil edilme ve dışlama kriterleri
|
DAHİL ETME KRİTERLERİ |
DIŞLAMA KRİTERLERİ |
|
|
3.BULGULAR
Araştırmada kullanılan çalışmalar Google Scholar bilgi tabanından yapılan incelemelerde Bipolar bozukluk ve BDT ve Bipolar bozukluk ve Bilişsel davranışçı terapi araması Türkçe olarak yapılmış olan olgu sunumları ve bilimsel makalelerden oluşan araştırmalarda toplam 35 sonuca ulaşılmıştır. Bulunan çalışmalarda yapılan incelemede dahil edilme kriterlerine uygun 2012-2020 yılında yapılan 3 çalışma eklenmiştir. Çalışmada elde edilen bulgular PICOS tarafından hazırlanmıştır ve “Tablo 2’de” sunulmuştur.
Tablo 2:Bipolar bozukluk tanısı almış bireylerde ve Bilişsel Davranışçı Terapin Tesiri Üzerine Sistematik Derleme
|
Yazar/Yıl/Ülke |
Araştırma Tasarımı |
Örneklem |
Ölçekler |
Müdahale |
Karşılaştırma Grubu |
Sonuçlar |
|
Kadir ÖZDEL, Ayşegül KART ve Mehmet Hakan TÜRKÇAPAR, (2021), Türkiye Ankara |
Derleme Çalışması |
1384 hastayı kapsayan 19 randomize denetimli çalışma |
BDT çalışmasının akabinde toplumsal işlevsellerde artış ve mani devrinin şiddetinin azaldığı ve yineleme periyodunun azaldığı görülmüştür |
|||
|
Burcu Ebru AYDOĞDU, Gülay Dirik (2020) Türkiye, Ankara |
Bilimsel Makale |
Biporlar bozukluk tanısı alan 148 şahıstan oluşan çalışma grubu |
Kaygı Stres Depresyon Hipomani Mani Farkındalık |
Temelinde farkındalık lan BDT’nin bipolar bozukluğu tanısı alan bireylerde olumlu sonuçlar elde edilmiştir |
||
|
Duygu ÖZER, Gül DİKEÇ,Elvan Emine ATA(2020) Türkiye, İstanbul |
Sistematik Derleme |
Pubmed bilgi tabanından alınan 11 çalışma değerlendirilmiştir |
BDT ile uygulanan müdahalelerde bipolar bozukluk tanısı alan hastaların tedavi ahengi, fonksiyonelliği ve hayat kalitesi üzere olumlu değişim ve sonuçlar görülmüştür |
3.1.Seçilen Çalışmaların Özellikleri
Çalışmaya dahil edilen 3 çalışma 2012-2022 yıllarında yapılmıştır. Ele alınmış olan çalışmaların 1 tanesi derleme çalışması, 1 tanesi sistematik derleme ve oburu ise bilimsel makaledir. Çalışmaların örneklem kümesi bipolar bozukluğu tanısı alan tüm hastalardan oluşuyor.
Özdel, Kart ve Türkçapar (2021) Ankara/Türkiye’de yaptığı derleme çalışmasında 1389 hastayı kapsayan 19 randomize çalışmayı ele almıştır, hastalar üzerinde telaş, depresyon, gerilim mani, hipomani ve farkındalık testleri uygulanmıştır BDT uygulanan hastaların toplumsal işlevselliğinde besbelli derecede artış, mani devrinde yaşanan atakların azalması ve bununla birlikte yineleme devrinin azaldığı tespit edilmiştir. Terapide sonuç olarak hastalar olumlu tarafta ilerleme kaydetmiştir.
Aydoğdu ve Dirik (2020) Ankara/Türkiye’de yayınlamış oldukları bilimsel makalede 148 bireyden oluşan çalışma kümesine uygulamış oldukları temelinde farkında olan bilişsel davranışçı terapide Bipolar bozukluk tedavisinde ilaçların yetersiz olduğunu ve BDT üzere toplumsal ruhsal müdahale geliştirilmesi uygun bulunmuş. BDT yerine Farkındalık temelli BDT idaresinin kullanılması çalışma kümesine olumlu sonuçları gözlemlenmiştir.
Özer, Dikeç ve Cet (2020) yayınlanmış oldukları Duygudurum bozukluğu tanısı alan hastalara uygulanan rehabilitasyon programları ismindeki sistematik derleme çalışmalarında BDT ile uygulanan müdahalelerde bipolar bozukluk tanısı alan hastaların tedavi ahengi, fonksiyonelliği ve ömür kalitesi üzere olumlu değişim ve sonuçlar görülmüştür
4.Tartışma
Bu çalışma bipolar bozukluk tanısı alan şahıslara bilişsel davranışçı terapi (BDT) ile tedavisi üzerine yapılan bir sistematik derlemedir. Ele alınan çalışmalar Google Scholar data tabanında 2012-2022 yıllarında ortasında dahil edilme kriterlerine uygun olan 3 çalışma ele alınmıştır.
Bipolar Bozukluk için BDT kıymetli olmazsa olmaz terapi idaresidir.. Bipolar bozuklukta hastalar için BDT ilacın ve tıbbın yetersiz kaldığı görülen yerlerde devreye girerek hastaların düzgünleşme oranını arttırmış ve yineleme ihtimalini önemli boyutlarda azalttığı bilimsel olarak çalışma kümeleriyle belirlenmiştir. Hastalara uygulanan BDT ile hastaların göstermiş olduğu depresif durumların evvelki haline nazaran besbelli derece azaldığı ve hastanın toplumsal fonksiyonelliği ve bilişsel işlevselliğinde artış görülmüştür. BDT ile hastalar yaşadığı mani ve depresif ataklara karşıda artık daha şuurlu ve ne yapması gerektiğini bilir hale gelmiştir.
Bipolar bozukluğu görülen hastalara verilen BDT sistemi ile sağlanan güzelleşme ve olumlu sonuçlar önemli derecede fazla iken bu mevzuda yapılan araştırma ve çalışma sayısı epeyce düşüktür. Bipolar bozukluk gündemimizde yer edinmiş ve sıklıkla rastlanan bir hastalığa BDT konusunda daha çok kıymet verilmeli ve her ilaç tedavisi ile birlikte kullanılmalıdır.
5.SONUÇ
Bipolar bozukluk dünyada hayli yaygın olan bir patolojik bozukluktur. Bu bozukluğun tedavisinde ilaç tedavisin yanında BDT büyük değer arz etmektedir. Günümüzde bu çalışmalar sıklaşmaya yeni başlamıştır ve olumlu tesirlerine hayli fazla denk gelmekteyiz. BDT ile Bipolar bozukluğu olan bireylerin fonksiyonelliğini arttırmış hastalığı yenmesine yardımcı olmuş ve bunlarla birlikte hastayı yaşayacağı durumlara ataklara karşı hazırlamış ve tekrarı olmaması emeliyle bilinçlendirmiştir.
Sonuç olarak bakıldığında ise BDT bipolar bozukluğu olan hastaların tedavisinde yetersiz kalınan kaynaklara bir yapboz kesimi üzere tamamlamıştır lakin çalışma sıklığının ve bipolar bozukluğu olan hastalarda daha sık kullanılması gerekmektedir.
