BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ İLE HUSUS BAĞIMLILIĞI TEDAVİSİ

ÖZET

Bu çalışma, unsur bağımlılığı ve bilişsel davranışçı terapinin (BDT) aktifliğini ele almaktadır. Unsur bağımlılığının tarifi, nedenleri ve tesirleri incelenmiş, bireylerin fikir, his ve davranışları ortasındaki etkileşimi temel alan BDT’nin tedavi sürecindeki rolü vurgulanmıştır. BDT’nin gelişimi ve uygulamaları, husus bağımlılığı tedavisindeki kıymeti ile birlikte ele alınmış, bu tedavi yaklaşımının bağımlılıkla bağlı nüksü tedbire ve ömür kalitesini artırma potansiyeli vurgulanmıştır.

Anahtar Sözler: Unsur Bağımlılığı, Bilişsel Davranışçı Terapi, Tedavi Yaklaşımları.

ABSTRACT

This study addresses substance addiction and the effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy (CBT). It examines the definition, causes, and effects of substance addiction and highlights the role of CBT, which is based on the interaction between an individual’s thoughts, emotions, and behaviors, in the treatment process. The development and applications of CBT, along with its significance in the treatment of substance addiction, are discussed. This treatment approach’s potential to prevent relapse associated with addiction and to enhance quality of life is emphasized.

Keywords: Substance Addiction, Cognitive Behavioral Therapy, Treatment Approaches.

GİRİŞ

Madde bağımlılığı, çağımızın en değerli psikososyal problemlerinden biri olarak karşımıza çıkmakta ve ferdi, ailevi ve toplumsal seviyelerde önemli tesirlere neden olmaktadır. Bu çalışmada, unsur bağımlılığı ve onun bilişsel davranışçı terapi (BDT) ile tedavisi üzerine odaklanılmıştır. Husus bağımlılığı, bireylerin kimyasal yahut bitkisel unsurlara karşı geliştirdikleri denetim edilemeyen istekler ve bu durumun yol açtığı zihinsel ve davranışsal bozukluklar olarak tanımlanmaktadır. DSM-V ve başka psikiyatrik kılavuzlar çerçevesinde, unsur bağımlılığı bir beyin hastalığı olarak sınıflanmaktadır. Bu bağlamda, bağımlılığın nedenleri, biyolojik, ruhsal, toplumsal ve kültürel faktörlerin karmaşık etkileşimi olarak incelenmektedir.

BDT’nin unsur bağımlılığı tedavisindeki rolü, bu karmaşık etkileşim içinde kıymetli bir yer tutmaktadır. Bilişsel davranışçı terapi, 20. yüzyılın son çeyreklerinde gelişen ve Aaron T. Beck, Albert Ellis üzere isimlerle özdeşleşen bir psikoterapi yaklaşımıdır. BDT, bireylerin niyet, his ve davranışları ortasındaki etkileşime odaklanarak, öğrenme kuramlarından yararlanan bir model sunmaktadır. Bu terapide, bireyin niyet yapısını ve bilişsel çarpıtmalarını anlamak ve bunları değiştirmek temel emeldir. Husus bağımlılığı tedavisinde BDT, bireyin sorun çözme hünerlerini geliştirmekte ve nüks tedbire stratejileri geliştirmeye yardımcı olmaktadır.

Türkiye’de husus bağımlılığı ve BDT uygulamaları, bilhassa Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Kısmı ve Kognitif Davranış Terapileri Derneği’nin çalışmalarıyla ehemmiyet kazanmıştır. Bu çalışmanın maksadı, unsur bağımlılığı ve BDT’nin tedavi süreçleri üzerine derinlemesine bir bakış sunmak ve bu mevzudaki aktüel yaklaşımları tartışmaktır. Bu bağlamda, husus bağımlılığının tarifi, nedenleri, tesirleri ve bilişsel davranışçı terapi ile tedavi formülleri incelenecektir. Böylece, unsur bağımlılığının karmaşık tabiatı ve bu sorunu ele almak için bilişsel davranışçı yaklaşımların aktifliği ve kıymeti vurgulanacaktır.

1. MADDE BAĞIMLILIĞI
   1. Madde Bağımlılığının Tanımı

Madde bağımlılığı, DSM-V tanımlamaları çerçevesinde, beyin işlevlerini etkileyen hususların sistemli yahut periyodik tüketim muhtaçlığı ve bu sürecin yol açtığı davranışsal değişikliklerle karakterize edilen bir beyin hastalığı olarak tanımlanmaktadır. Bu durum, unsurun keyif verici tesirlerini arzulama yahut unsur eksikliğinden kaynaklanan huzursuzluğu tedbire emeliyle ortaya çıkmaktadır (Uzbay, 2015; Milhorn, 2018). Bağımlılık, biyolojik, toplumsal ve davranışsal boyutları olan, tedavi edilebilir lakin tekrarlayan bir kronik süreç olarak tanımlanmaktadır (Townsend, 2016; Milhorn, 2018).

Bireylerin kimyasal yahut bitkisel hususlara karşı denetim edilemeyen bir isteğe kapıldığı ve bu durumun vakitle patolojik bir zihinsel ve davranışsal duruma dönüştüğü süreç, husus bağımlılığı olarak bilinmektedir. Günümüzde alışveriş, internet, kumar, seks ve yeme-içme üzere farklı alanlarda bağımlılık cinsleri de tıbbi ve ruhsal müdahale gerektiren durumlar olarak kabul edilmektedir (Köknel, 1998).

Madde bağımlılığında tolerans gelişimi, daima kullanım sonucu hususun tesirinin azalması ve daha fazla husus alma gereksinimi olarak görülmektedir. Mahrumluk, unsur kullanımının bırakılmasından sonra, titreme, terleme, huzursuzluk üzere belirtilerle ortaya çıkan bir durum olarak görülmektedir (Sussman ve ark., 2008; Çam ve Engin, 2014). Bu süreç, ferdî, ailevi ve toplumsal yapıya maddi ve manevi ziyanlar verebilmektedir (Kalyoncu, 2010).

Bağımlılık yaratan hususlar, reçeteli yahut reçetesiz, yasal yahut yasadışı birçok maddeyi içerebilir ve bu hususların kullanımı, bağımlı bireyde ruhsal ve fiziki bağımlılık gelişimine neden olabilmektedir (Ceyhun ve ark., 2001). Unsur kullanım bozuklukları ve hususun yol açtığı bozukluklar, bağımlılıkla bağlı iki ana kategoriyi oluşturmakta ve bu bozukluklar çeşitli fizikî ve zihinsel sıhhat sıkıntılarına yol açabilmektedir (Köroğlu, 2014).

1. 1. Madde Bağımlılığının Nedenleri

Madde bağımlılığının nedenleri, hem epidemiyolojik hem de etiyolojik açılardan incelendiğinde, biyolojik, ruhsal, toplumsal ve kültürel faktörlerin karmaşık bir etkileşimi olarak görülmektedir. Bu karmaşık yapının temelinde, insanın biyopsikososyal bir varlık olması yatmaktadır (Avcı, 2018).

Epidemiyolojik olarak, Türkiye’deki unsur kullanım yaygınlığının Avrupa ülkelerine nazaran daha düşük olduğu gözlemlenmiştir. Lise öğrencileri ortasında yasadışı unsur kullanımının %1.8 ile %3.6 aralığında olduğu saptanmıştır (Ögel ve ark., 2001). Bu durum, sosyo-ekonomik ve kültürel yapı farklılıkları, aile sistemleri ve dini inançların tesirine bağlanabilmektedir (Bertan ve ark., 2005). Husus bağımlılığının ruhsal etmenleri ortasında, kişilik özellikleri, toplumsal bağ kurmada yaşanan zorluklar, sorun çözme marifetlerinin yetersizliği ve duygusal doyumsuzluk kıymetli yer tutmaktadır. Çevresel faktörler ise, ekonomik meşakkatler, işsizlik ve aile ilgilerindeki sorunlar olarak belirtilmektedir (Ögel, 2001). Ayrıyeten, gençlerdeki husus kullanımındaki artışın nedenleri ortasında biyolojik yapı (genetik yatkınlık, ebeveyn geçmişi), toplumsal etkenler ve duygusal durumlar gösterilmektedir (Kafetzopoulos, 2006).

Madde kullanımı ve bağımlılığı, kişisel ve toplumsal açıdan değerli sorunlar yaratmaktadır. Cinsiyet açısından husus kullanımı farklılık göstermektedir; bayanlar daha çok boşanmış ve yüksek eğitimli iken, erkeklerde tehlikeli ve ziyan verici davranışlar daha yaygın olarak görülmektedir (Evren ve ark., 2003). Türkiye’deki unsur kullanımı erkeklerde daha yaygın olup, başlama yaşı ortalama olarak 22.44 olarak belirlenmiştir (Sevinçok ve ark., 2000).

Biyolojik faktörler ortasında genetik yatkınlık ve ebeveyn geçmişi üzere öğeler yer almaktadır. Bu, bireylerin husus kullanımına biyolojik bir yatkınlık geliştirebileceği manasına gelmektedir. Öte yandan, ruhsal faktörler kişilik özellikleri, sorun çözme yeteneklerinin yetersizliği ve toplumsal münasebetlerdeki zorlukları içermektedir. Örneğin, duygusal doyumsuzluk, bireylerin husus kullanımına başvurmasının temel nedenlerinden birisi olarak gösterilmektedir (Köknel, 1998). Toplumsal ve çevresel faktörler de husus bağımlılığının gelişiminde kıymetli rol oynamaktadır. Ekonomik kahırlar, aile ilgilerindeki sorunlar ve toplumsal dayanak eksikliği, bireyleri unsur kullanımına yönlendirebilmektedir. Ayrıyeten, bireylerin yaşadığı etraf ve arkadaş etrafı üzere toplumsal dinamikler de bu davranışın temel sebepleri ortasında yer almaktadır (Avcı, 2018).

1. 1. Madde Bağımlılığı Yapan Maddeler

Bağımlılık yapan hususların sınıflandırılması, hususların farmakolojik özelliklerine, ruhsal ve fizikî bağımlılık potansiyeline ve bağımlılığın yol açtığı ferdî ve toplumsal ziyanlara nazaran yapılmaktadır (Uzbay, 2009). Bu hususların birden fazla psikoaktif özelliklere sahiptir ve zihinsel fonksiyonları etkilemektedir. En yaygın kullanılan psikoaktif unsurlar ortasında alkol, nikotin, barbitüratlar, amfetaminler, eroin, ekstazi ve esrar bulunmaktadır.

Sigara: En yaygın bağımlılık yapan unsurlardan biridir. 1998 yılında dünya genelinde sigara kullanımının 4 milyon mevte neden olduğu bildirilmiştir. Sigara kullanımı, akciğer kanseri, kalp hastalıkları ve erken yaşta hastalık ve ölümlere neden olmaktadır (Özlü, 2005).

Alkol: Alkol bağımlılığı, Amerika başta olmak üzere birçok ülkede maddi ve manevi yıkımlara yol açan kıymetli bir psikiyatrik rahatsızlıktır. Alkol bağımlılarının kullanımı azaltmaları yahut bırakmaları durumunda gerilim, terleme, öfke üzere çeşitli yansılar gösterdikleri bilinmektedir (Volpicelli, 2001; Ögel ve ark., 2003).

Esrar: Hint keneviri bitkisinin yapraklarından elde edilen ve dünya genelinde yaygın olarak kullanılan bir uyuşturucudur. Esrar, öfori ve rahatlama hissi yaratırken, kullanımın kesilmesi durumunda gerilim, huzursuzluk üzere belirtiler gözlemlenebilmektedir (O’leary ve ark., 2007; Zickler, 2002).

Kokain: Uyarıcı bir tesir yarattıktan sonra hudut sistemi üzerindeki uyuşturucu tesiri ile bilinmektedir. Kullanımının sona ermesi ile mahrumluk sendromu ortaya çıkabilir ve bu durum, disfori ve depresyon üzere durumları tetikleyebilmektedir (Köknel, 1998).

Uçucu Hususlar: Özellikle gençler ortasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Yapıştırıcılar, tiner ve akaryakıt üzere unsurlar yüksek dozda kullanıldığında çeşitli ruhsal ve fizyolojik tesirler yaratmaktadır (Vural ve Öğel, 2005; Köroğlu ve ark., 2007).

Halüsinojenler: Kullanıcılarında gerçeğin algısını değiştiren ve şuur değişikliği yaratan hususlardır. LSD üzere hususlar çok düşük dozlarda bile tesirli olabilmektedir (Köknel, 1998; United States. Commission on Marihuana, & Drug Abuse, 1973).

Ecstasy ve Eroin: Ecstasy, tablet yahut kapsül formunda bulunmakta ve kullanımı sonrasında çeşitli fizikî ve zihinsel tesirler yaratmaktadır (Parrot, 2001). Eroin ise, gevşeme, ağrı hissinin yitimi ve yavaşlayan kalp suratı üzere tesirlerle bilinmektedir (Ögel, 2001).

Her bir bağımlılık yapan husus, özgün farmakolojik özelliklere sahiptir ve bireylerde farklı biyolojik, ruhsal ve toplumsal tesirler yaratmaktadır. Bu unsurların kullanımı, bağımlılık gelişimi, tedavi süreçleri ve relaps (nüksetme) riskleri açısından dikkatle ele alınması vurgulanmaktadır (Avcı, 2018).

1. 1. Madde Kullanım Bozukluğunun Tedavisi

Madde kullanım bozukluğunun tedavisinde temel hedef, hastanın sağlıklı bir yaşama ve düzgünlük haline dönmesini sağlamaktır. Bu süreç, ilaç tedavileri, psikoterapiler ve psikososyal yaklaşımların entegre edilmesi ile gerçekleştirilmektedir. Tedavinin en önemli gayesi, hastanın unsur kullanımını ve bağımlılık davranışını bırakarak, bozulmuş sıhhatini, ahengini ve istikrarını tekrar kazanmasına yardımcı olmaktır (Morgen, 2017; Uluğ, 2019).

Tedavi sürecinin bileşenlerini ele almak ve sıralamak gerekirse:

• Bilme ve Manaya: Hasta, kendi tedavisinin aktif bir iştirakçisi olarak görülmelidir. Hastalığın tabiatı ve tedavi formüllerinin kıymeti hakkında hastaya bilgi verilerek, psikoeğitim yoluyla tedaviye iştiraki artırılmaktadır (Uluğ, 2019).
• Tedaviyi Kabul Etme ve İştirak: Tedavide ilerleme için hastanın tedaviyi kabul etmesi ve iş birliği içinde olması gereklidir. Bu durum, hastanın ve ailesinin motivasyonu ve dayanağı ile güçlenmektedir.
• Tanı Koyma ve Arındırma (Detoksifikasyon): Arındırma, tedavinin birinci kademesidir ve hastanın fizikî ve ruhsal kesilme belirtilerini tesirli bir biçimde yatıştırmak için gereklidir (Öztürk ve Uluşahin, 2014).
• İlaç Tedavileri: Bağımlılığın nörobiyolojik düzeneklerine yönelik ilaçlar, bilhassa aşerme (craving) ve kesilme belirtilerini hafifletmek için kullanılmaktadır. Naltrekson, akamprosat, bupropion ve vareniklin üzere ilaçlar tedavide kıymetli rol oynamaktadır (Lundgren ve Krull, 2018; Uluğ, 2019).
• Psikoterapiler: Kişisel yahut küme terapileri, nüksü önlemek ve kalıcı güzelleşme sağlamak gayesiyle uygulanmaktadır. Motivasyonel, bilişsel davranışçı ve farkındalık temelli terapiler tesirli psikoterapi sistemleridir (Myers, 2019).
• Eşlik Eden Hastalıkların Tedavisi: Bağımlılıkla birlikte görülen depresyon, anksiyete, bipolar bozukluk üzere psikiyatrik hastalıkların tedavisi, bağımlılık tedavisinin aktifliğini artırmaktadır (Aldemir ve ark, 2018).
• Aile ve Toplum Dayanağı: Hastanın ailesi ve toplumsal etrafının takviyesi, tedavi sürecinde değerli bir rol oynamaktadır. Aile eğitimi ve danışmanlığı, düzgünleşme sürecini desteklemektedir (Kourgiantakis ve ark., 2021).
• Destek Kümeleri: Kendi kendine yardım ve 12 adımlı programlar üzere kümeler, duygusal takviye ve bilgi alışverişi için değerlidir (Kocairi, 2023).
• Bakımın Sürekliliği: Nükslerin önlenmesi ve uzun müddetli düzgünleşme için daima bakım ve takip gerekmektedir (Çam ve Engin, 2014).
• Yaşam Biçiminin ve Etrafın Değiştirilmesi: Hastanın günlük hayatı ve etrafında yapılan değişiklikler, güzelleşmeyi destekleyici faktörlerdir.
• Bütüncül Tedavi Yaklaşımı: Unsur bağımlılığı tedavisinde, hastanın biyolojik, ruhsal, toplumsal ve manevi gereksinimlerine yönelik bütüncül bir yaklaşım benimsenmelidir (Uluğ, 2019).

Madde kullanım bozukluğunun tedavisi, her bir hastanın gereksinimlerine ve durumuna nazaran bireyselleştirilmeli ve multidisipliner bir yaklaşımla yürütülmelidir. Tedavi süreci, hastanın kendi kendine yardımcı olma maharetlerini geliştirme, destekleyici çevreler oluşturma ve sağlıklı hayat stili değişikliklerini benimseme üzerine kurulmalıdır.

1. MADDE BAĞIMLILIĞINDA BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ
   1. Bilişsel davranışçı terapi (BDT)

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), 20. yüzyılın son çeyreklerinde psikoterapide kıymetli bir dönüşümü temsil etmiştir. 1970 ve 1980’li yıllar, bu alandaki gelişmelerin sürat kazandığı bir periyot olarak öne çıkmaktadır. Aaron T. Beck ve Albert Ellis üzere öncülerin tesirleriyle şekillenen bu devir, psikoterapi alanında “bilişsel devrim” olarak isimlendirilen bir periyoda taban hazırlamıştır. Teasdale, Beck ve arkadaşları tarafından geliştirilen bilişsel yaklaşım, psikoterapide dönüştürücü bir katkı olarak kabul edilmektedir (Teasdale, 1993).

1980’lerde, Clark, Salkovskis, Scott ve öteki pek çok kuramcının katkılarıyla BDT, daha geniş bir aktiflik alanına yayılmıştır. Başta kişilik bozuklukları ve şizofreni olmak üzere çeşitli patolojilere uygulanabilir hale gelmiştir. Bu periyotta, BDT’nin empirik bulguları ve yaşantıya yakın, klinik odaklı yapısı, teorinin gelişiminde değerli rol oynamıştır. 1980’lerin sonuna gerçek, BDT psikoterapi bütünleşmesi açısından değerli bir gelişme göstermiştir. Davranışçı ve bilişsel yaklaşımların entegrasyonuyla, BDT, psikoterapi alanında kıymetli bir muvaffakiyete imza atmıştır. Bilhassa İngiltere’de esaslı bir davranışçı geçmişe sahip kuramcılar, davranışçılığı ve bilişsel kuramı başarılı bir halde birleştirmişlerdir. Başlangıçta depresyon tedavisiyle sonlu olan BDT, 1980’lerde anksiyete bozuklukları, kişilik bozuklukları, yeme bozuklukları ve psikotik bozukluklar üzere farklı alanlara da yayılmıştır. BDT’nin farklı patolojilerdeki aktifliği, klinik çalışmalarla gösterilmiş ve psikoterapilerin tesiriyle ilgili klâsik kuşkuları aşmada kıymetli bir rol oynamıştır (Türkçapar ve Sargın, 2012).

Türkiye’de BDT, birinci olarak Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Kısmı tarafından tanıtılmış, daha sonra Kognitif Davranış Terapileri Derneği’nin çalışmaları ile yaygınlaşmıştır. 2010 yılında kurulan Bilişsel Davranışçı Psikoterapiler Derneği (BDPD), bilişsel terapinin standartlarını belirlemekte ve terapistlerin yetkinliklerini belgelendirmekte değerli bir rol oynamıştır. Bilişsel terapinin kurucusu Beck’in yeni gelişmelere ve deneysel datalara verdiği kıymet, bilişsel terapinin daima gelişimini ve yeniliklere açık yapısını desteklemiştir. BDT, temel varsayımlarını korurken yeni gelişmelere ahenk sağlayabilen, teknik zenginliği ve alakaya dayalı özelliği ile dikkat çeken bir yaklaşım olmuştur (Türkçapar ve Sargın, 2012).

Özellikle unsur bağımlılığı tedavisinde kullanılan tesirli ve delile dayalı bir psikoterapi yaklaşımı olan BTD, bireyin niyet, his ve davranışları ortasındaki etkileşimi temel almakta ve öğrenme kuramlarından yararlanmaktadır (Kouimtsidis ve ark., 2007; Beck, 2014). Bilişsel davranışçı yaklaşımın temellerini sıralamak gerekirse:

• Bilişsel Model: Aaron Beck tarafından geliştirilen bilişsel model, bireyin bir olaya verdiği duygusal karşılığın, o olayın nasıl algılandığına bağlı olduğunu öne sürmektedir. Bireylerin çocukluk periyotlarında edindikleri deneyimler, inanç sistemlerinin ve kanıların temelini oluşturmaktadır (Beck, 2014).
• Otomatik Niyetler ve Şemalar: Otomatik fikirler, bireyin farkında olmadan yaşadığı ve duygusal badireye neden olan kanılardan oluşmaktadır. Şemalar ise, dünyayı ve yaşananları anlamlandırmada kullanılan içsel yapılar olarak tanımlanmaktadır. Bu yapılar, bireyin temel inançlarını ve orta inançlarını (tutumlar, kurallar ve varsayımlar) içermektedir (Türkçapar, 2019).
• Bilişsel Çarpıtmalar: Bilişsel çarpıtmalar, bireyin gerçekliği yanlış yorumlaması sonucu ortaya çıkmakta ve psikopatolojiye yol açabilmektedir. Bunlar ortasında keyfi çıkarsama, seçici soyutlama, çok genelleme üzere birçok çarpıtma tipi bulunmaktadır (Beck, 2014).

BDT, husus bağımlılığı tedavisinde bireyin sorun çözme marifetlerini geliştirmekte ve ömür kalitesini artırmaktadır. Terapide aşağıdaki adımlar izlenmektedir:

• Bilişsel Yapının Kıymetlendirilmesi: Bireyin otomatik niyetleri, orta inançları ve temel inançları bedellendirilmektedir.
• Bilişsel Çarpıtmaların Belirlenmesi ve Düzeltilmesi: Bireyin yanlış yahut fonksiyonsuz niyet kalıplarını tanımlaması ve bunları daha gerçekçi ve fonksiyonel niyetlerle değiştirmesi teşvik edilmektedir.
• Davranışsal Teknikler: BDT, davranışsal değişiklikleri teşvik etmektedir. Bunlar ortasında maruz bırakma, rahatlama teknikleri ve ödül sistemi üzere teknikler yer almaktadır.
• Problem Çözme ve Karar Verme Hünerlerinin Geliştirilmesi: Bireyin karşılaştığı sıkıntılara daha tesirli ve sağlıklı tahliller bulmasına yardımcı olunmaktadır.
• Nüks Tedbire: Bireyin unsur kullanımını tetikleyebilecek durumları tanıması ve bu durumlarla başa çıkma stratejilerini geliştirmesi sağlanmaktadır.

BDT, husus bağımlılığı tedavisinde bireyin kendi kendine yardımcı olma yeteneklerini artırmayı hedeflemektedir. Bu terapi, bireyin husus kullanımına yol açan fikir ve inançlarını değiştirerek daha sağlıklı davranışlar geliştirmesine yardımcı olmaktadır (Lopes ve ark., 2021).

Bu yaklaşımlarda, danışanın oturum sırasında ve sonrasında faal bir rol alması ve ödevler aracılığıyla sorumluluk üstlenmesi gerekmektedir. Tedavide kullanılan bilişsel ve davranışçı stratejiler, danışanın iç konuşmalarını ve davranışlarını tekrar yapılandırmayı amaçlamaktadır (Ergene, 2015). Bilişsel davranışçı yaklaşımların temelinde, bireyin fikir süreçlerini değiştirerek duygusal ve davranışsal değişimler yaratmak yatmaktadır. Terapi, bireyin fonksiyonel olmayan, uygunsuz ve mantıksız bilişlerini tanımlamasına ve bunları daha gerçekçi ve fonksiyonel niyetlerle değiştirmesine yardımcı olmaktadır.

1. 1. Madde Bağımlılığında Bilişsel Davranışçı Terapiye Bakış

Madde kullanım bozukluklarının tedavisinde BDT, bireyin unsur kullanımını sıhhatsiz öğrenilmiş bir davranış olarak ele almaktadır. Bu yaklaşımda, husus kullanımı, olumlu pekiştiricilerle desteklenen bir davranış olarak görülmektedir. Klasik ve operant öğrenme teorilerine nazaran, bireyler husus kullanımını olumlu hislerle ilişkilendirerek bu davranışı pekiştirmektedirler (Lopes ve ark., 2021; Liese ve Beck, 2022). Husus kullanımı sırasındaki çevresel uyaranlar (örneğin, hisler, kokular), kişinin husus kullanma dürtüsünü tetikleyebilmektedir (Lundgren ve Krull, 2018). Bu süreçte, unsur kullanımı sıklıkla rahatlama, haz ve süratli tatmin üzere olumlu hislerle bağdaştırılmakta, bu da kullanımın pekişmesine ve sıklaşmasına yol açmaktadır.

BDT’nin kurucularından Aaron Beck, unsur bağımlılarının benzeri disfonksiyonel inançlara sahip olduğunu belirtmiştir. Bu kurama nazaran, unsur kullanımı bozukluğu olan bireyler ekseriyetle çaresizlik, sevilmeme ve değersizlik üzere temel inançlara sahiptirler. Bu bireyler tıpkı vakitte, başarısızlık durumunda pes etme, monotonluğa düşük tolerans üzere orta inançlar sergilemektedirler (Lopes ve ark., 2021; Liese ve Beck, 2022). Beck’in modelinde, bağımlılık inançları; beklenti, rahatlama ve müsaade verici inançlar olarak üç temel disfonksiyonel inanç kümesine ayrılmaktadır. Beklenti inançları, unsur kullanımından olumlu sonuçlar bekleme ile ilgilidir; rahatlama inançları, unsurun gerilimi azaltacağına dair inançları içermektedir; müsaade verici inançlar ise, kullanımın denetim altında olduğu yanılgısını barındırmaktadır (Morgen, 2016; Lopes ve ark., 2021; Liese ve Beck, 2022).

Bağımlılık inançları, içsel ve dışsal tetikleyicilerle aktive olabilmektedir. İçsel tetikleyiciler, keyifli anılar yahut kanılar olabilirken, dışsal tetikleyiciler husus kullanımını çağrıştıran yerler, beşerler yahut objeler olabilmektedir. Bu tetikleyicilere maruz kalma, kişinin husus kullanma isteğini ve aşermesini tetikleyebilmektedir (Kouimtsidis ve ark., 2007; Liese ve Beck, 2022). BDT yaklaşımıyla husus kullanım bozukluklarının tedavisinde, bağımlılık davranışıyla bağlı hisler, temel inançlar, varsayımlar, tavırlar, davranışsal ve bilişsel değişiklik stratejileri, yüksek riskli durumlar ve bu durumlarla başa çıkma stratejileri ele alınmaktadır. Terapi, bağımlılık inançlarını, otomatik kanıları ve bağımlılık davranışı ile bağlı uyumsuz davranışları gaye almaktadır (Kocairi, 2023).

1. Bilişsel Davranışçı Terapi ile Husus Bağımlılığının Tedavisi
   1. Tedavi Yaklaşımları

Madde kullanım bozukluklarının tedavisi, çeşitli faktörlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Bu faktörler ortasında husus tipi, kullanım müddeti, ferdî özellikler ve muhtemel karmaşık durumlar bulunmaktadır (Boztaş ve Arısoy, 2010). Tesirli tedavi sonuçları için, uygulanan yolların bütüncül ve tamamlayıcı olması gerekmektedir. Unsur kullanımının önlenmesi ve tedavisi konusunda uygulayıcıların epeyce kıymetli misyonları bulunmaktadır. Bu vazifeler, bireylerin, ailelerin ve kümelerin biyopsikososyal olarak desteklenmesini, rehabilitasyonunu ve tekrar husus kullanma eğiliminin önlenmesini içermektedir. Ayrıyeten, hastalara ve sıhhat grubu üyelerine eğitimler vererek, hemşirelik uygulamalarının bilimsel temellerini güçlendirmektedirler (Bekar, 2014; Kaya ve Şahin, 2013).

İlaç tedavisi, unsur kullanım bozukluklarını kısa periyodik ve uzun müddetli tedavi olarak iki kademede ele almaktadır. Detoksifikasyon, kısa periyodik tedavinin birinci adımıdır ve bağımlı bireyin hususun tesirlerinden arındırılmasını amaçlamaktadır. Bu safhada, husus kullanımına bağlı organ işlev bozulmalarını düzelten antagonist farmakolojik casuslar ve semptomları hafifleten sedatif psikotroplar kullanılmaktadır. Uzun periyodik tedavi, hastanın taburcu edilmesinden sonraki periyodu kapsamaktadır ve tedaviye ahengi sağlamak için devam eden ilaç kullanımını içermektedir (Uğurlu ve ark., 2012).

Bunun dışında bir öbür tedavi ise, psikoterapi ile olandır. Psikoterapi, bireylerin unsur kullanımını sonlandırmalarına yardımcı olmaktadır. Ferdî, aile ve küme terapileri, bağımlı bireylere içgörü kazandırarak onları desteklemektedir. Bilhassa, bilişsel ve davranışçı terapi teknikleri, bağımlılığın üstesinden gelmek kullanılmaktadır. Bu yaklaşımlar, bireylerin ilgi alanlarını değiştirerek ve yeni zevk alma alanları oluşturarak bağımlılığın üstesinden gelmelerine yardımcı olmaktadır (Yıldırım ve Sütcü, 2016).

Rehabilitasyon ve topluma kazandırma süreci, bağımlı bireylerin fizikî, ruhsal ve toplumsal olarak güçlenmelerini, karşılaştıkları zorluklarla gayret etmelerini ve toplum içindeki imkanlardan yararlanmalarını amaçlamaktadır. Damgalanma ve ayrımcılık, bu bireylerin karşılaştığı yaygın meseleler ortasında gösterilmektedir. Topluma kazandırma süreci, bu bireylerin toplum içindeki birinci adımlarını temsil etmektedir (Polat, 2014).

Psikososyal müdahaleler, fonksiyonsuz niyet ve davranış biçimlerinin tekrar yapılandırılmasını amaçlamaktadır. Bu müdahaleler, sağlıklı kişilerarası bağların kurulması, aile içi ve toplumsal ilgilerin yine düzenlenmesi üzere süreçleri kapsamaktadır. Bağımlı bireylerin toplumsal kabulünün tekrar yapılandırılması, yeni ve sağlıklı bir ömür biçimi kazanımı, bu güçlü sürecin bir kesimi olmaktadır (Koca ve Oğuzöncül, 2015; Yaman, 2014).

1. 1. Bilişsel Davranışçı Model: Husus Bağımlılığında İnanç ve Dürtüsellik

Madde kullanım bozukluklarında, bağımlılık ile bilişsel süreçler ortasındaki münasebet derinlemesine incelenmiştir. Hususa yönelik aldatıcı inançlar, etkisiz sorun çözme ve gerilim idaresi yetenekleri ve kişilerarası ilgilerde zahmetler, bireyleri husus kullanım bozukluklarına ve dürtüsel davranışlara sürükleyebilmektedir. Bu fonksiyonsuz başa çıkma usulleri, otomatik niyet ve inançların bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Unsur bağımlıları, hususun zihinsel ve duygusal süreçlerde yarattığı olumlu tesirleri hatırlama eğiliminde olmaktadırlar (Bekar, 2014; Mitcheson ve ark., 2010). Bilhassa alkol kullanımı ve bağımlılığın yine başlaması üzerine yapılan bir çalışma, bu bağımlılıkların erkeklerde yine başlamasında alkol hasretini ve mahrumluk korkusunu içeren inançların değerli bir rol oynadığını belirtmiştir (Mitcheson ve ark., 2010).

BDT, husus bağımlısı bireylerin, örneğin husus kullanımı yapabilecekleri bir arkadaşla müsabakaları yahut moral bozukluğu tetikleyen bir olay yaşamaları durumunda, geçmişte oluşturdukları unsura yönelik inançlarının etkinleştiğini savunmaktadır. Bu etkinleşme, kişinin husus kullanma niyetlerini harekete geçirmekte ve onları unsur arama davranışına yönlendirmektedir. Unsur kullanım bozukluğu olan birden fazla birey, bu dürtülerle uğraş etmekte zorlanmakta ve unsur kullanımını kolaylaştıran inanç sistemlerini geliştirmektedirler (Wright ve ark., 1993). Unsur kullanımına yönelik otomatik kanılar, inançlar, husus arama isteği ve bu isteğe bağlı dürtüsel davranışlar, bağımlılığın devamlılığında bir kısır döngü oluşturmaktadır. Bağımlı bireyler birden fazla vakit, istemelerine karşın, bu durumdan kurtulamayacaklarına inanmaktadırlar. Kıymetli olan, husus kullanıma yol açan fonksiyonsuz niyet ve inançların sonradan öğrenildiği ve değiştirilebilir olduğunun anlaşılmasını sağlamaktır. Profesyonel birinin rehberliğinde inançlar üzerinde çalışmak, gelecekteki unsur kullanım riskini azaltabilmektedir. Beck’in husus kullanım bozukluğuna yönelik geliştirdiği bilişsel davranışçı modeli, bağımlılığın bilişsel tedavisinde değerli bir rol üstlenmektedir (Beck, 2014; Tolfrey ve ark., 2011).

1. 1. Bilişsel Davranışçı Terapi: Husus Bağımlılığında Küme Terapisi

Grup terapisi, unsur bağımlılığının tedavisinde kişisel terapiye alternatif yahut tamamlayıcı bir yaklaşım olarak kabul edilmektedir. Slavson’un (1952) belirttiği üzere, bir küme terapisinin oluşabilmesi için en az üç kişinin bir ortaya gelmesi gerekmektedir. Küme terapisi, makul bir gaye için bir ortaya gelen ve birbirleriyle etkileşimde bulunan üç yahut daha fazla bireyden oluşan bir sistem olarak tanımlanabilmektedir. Küme terapisine katılacak danışanların seçimi, bu terapi prosedürüne yönelik motivasyonları, var olan sıkıntılarının kıymetlendirilmesi, sorumluluk alma kabulü ve değişime olan daima isteklerine dayanmaktadır (Yalom ve Crouch, 1990). Küme terapisinin düzgünleştirici tesirleri, küme ahengi, evrensellik, bilgilendirme, umut aşılama, duygusal rahatlama, diğerlerine odaklanma, kişilerarası etkileşim hünerlerinin öğrenilmesi, model alma yoluyla öğrenme, varoluşsal faktörler, toplumsallaşma tekniklerinin geliştirilmesi ve temel aile tecrübelerinin düzeltilmesi üzere faktörlerle desteklenmektedir. Küme terapisinin çeşitleri ortasında görev/iş kümeleri, psikoeğitim ve rehberlik kümeleri, ruhsal müşavere kümeleri, psikoterapi kümeleri, takviye ve kendine yardım kümeleri, konsültasyon kümeleri, eğitim ve etkileşim kümeleri yer almaktadır. Bu kümelerin her biri, husus bağımlılığı tedavisinde farklı hedefler için kullanılabilmekte ve bireylerin güzelleşme süreçlerine katkıda bulunabilmektedir (Avcı, 2018).

1. 1. Madde Bağımlılığı ve Bilişsel Davranışçı Küme Terapisi Araştırmaları

Madde bağımlılığının tedavisinde kullanılan bilişsel davranışçı küme terapileri, çeşitli modeller altında incelenmektedir. Bu modeller, psikoeğitim kümeleri, marifet geliştirme kümeleri, bilişsel davranışçı/problem çözme kümeleri, dayanak kümeleri ve kişilerarası süreç kümeleri olarak sınıflandırılmaktadır. Kümelerin özellikleri, önder odaklılık, özel küme gündemi, üye çeşitliliği, açık ya da kapalı oluşları ve önderin aktivite düzeyi üzere faktörlerle belirlenmektedir (Avcı, 2018).

Ayrıca, husus bağımlılığı tedavisinde özgülenmiş relaps tedbire kümeleri, toplumsal ve kültürel kümeler ve sanat terapisi yahut psikodrama üzere dışavurumcu kümeler olmak üzere üç küme bulunmaktadır. Bu kümelerin tercihi, emellerine bağlı olarak yapılmaktadır. Motivasyonel görüşme yahut bilişsel davranışçı terapi temelli açık kümeler, unsur bağımlılığı tedavisinde en sık kullanılan küme terapi prosedürleri olarak belirtilmektedir. Klinisyenler, kişiselleştirilmiş, esnek ve ilgi cazip uygulamaların değerini vurgulamışlardır. Uygulanan küme terapisi seanslarının mühleti çoklukla 60 ila 120 dakika ortasında değişmektedir (Wendt, 2015).

Bilişsel davranışçı yaklaşımlara dayalı küme terapileri, husus bağımlılığı tedavisinde belirtileri, relapsı ve anksiyete, depresyon üzere eşlik eden sıkıntıları azaltmada tesirli bulunmuştur (Yıldırım ve Sütcü, 2016). Örneğin, sigara bağımlılığının tedavisinde kullanılan, altı saat süren ve ortalama beş oturumdan oluşan AllenCarr Tekniği, bilişsel müdahalelerle bağımlılıktan kurtulmayı hedeflemiş ve tesirli sonuçlar vermiştir (Yeşildal ve ark., 2014). Ayrıyeten, bilişsel davranışçı terapiye dayalı standart ve kısa küme terapisi uygulamalarının, unsur bağımlılarının benlik hürmeti üzerinde olumlu tesirler yarattığı tespit edilmiştir (Hussin ve ark., 2014). Husus bağımlılığı tedavilerinde bilişsel davranışçı terapilerin, öteki tedavi sistemlerine alternatif olarak sunulduğu ve bu metotların heterojenliği ile yeni tedavi stratejilerinin birleştirilmesinin tedavi muvaffakiyetini artırdığı sonuçları yer almaktadır (Range ve Marlatt, 2008; McHugh ve ark., 2010).

1. 1. Akılcı Duygusal Davranışçı Küme Terapisi: Unsur Bağımlılığı Araştırmaları

Bilişsel Davranışçı Terapinin bir başka yaklaşımı olan akılcı duygusal davranışçı terapi (ADDT), A-B-C kuramına dayanmaktadır ve husus bağımlılığı tedavisinde uygulanan tesirli bir küme terapi metodu olarak uygulanmaktadır. Bu kuramda, A harfi ile temsil edilen hazırlayıcı olaya, B harfi ile temsil edilen bireyin inanç sistemine ve C harfi ile söz edilen sonuçlara odaklanılmaktadır. Bireyin, bir olaya (A) verdiği reaksiyonlar, inanç sistemi (B) tarafından belirlenmekte ve sonuç (C) oluşturulmaktadır. ADDT, bireyin akılcı ve akılcı olmayan inanç sistemlerini ele alarak, bu alakaları sorgulayarak ve yine yapılandırarak E kademesine, yani yeni bir hayat ideolojisi oluşturulmasına yol açmaktadır (Doğan, 1995).

ADDT’nin küme terapisi formatında uygulanması, ruhsal sorunlar yaratan fikirlerin değiştirilmesini ve yine yapılandırılmasını amaçlamaktadır. Küme ortamında, üyelerin birbirlerini şartsız kabul etmeleri sayesinde oluşturulan destekleyici atmosfer, danışanların problemlerinin üstesinden gelmelerine yardımcı olmakta ve küme ortamında öğrenilenlerin günlük yaşama uygulanmasını teşvik etmektedir. Çapri ve Gökçakan’ın (2008) yaptığı bir araştırmada, ADDT yaklaşımıyla yürütülen küme ruhsal danışmanlığının küme üyelerinin sorun çözme hünerlerini artırmada tesirli olduğu bulunmuştur. ADDT’nin tedavi süreci, 13 adımda özetlenebilmektedir. Bu adımlar ortasında sorunu sorgulama, gaye sorunu tanımlama, C’yi ve A’yı belirleme, B-C ortasındaki ilişkiyi öğretme, inançları belirleme, irrasyonel inançları sorgulama, akılcı inançları güçlendirme ve süreci kolaylaştırma yer almaktadır (Avcı, 2018).

ADDT’nin husus kullanımı olan öğrenciler üzerinde davranış değişikliği sağlamada tesirli olduğu gösteren araştırmalar bulunmaktadır. Lakin, kimi çalışmalarda unsur bağımlılığının tedavisinde ADDT’nin etkililiğine dair güçlü delillerin olmadığı ve akılcı olmayan inançlar ile husus kullanımı ortasındaki bağlantıya odaklanıldığı belirtilmiştir (James, 2010; Terjesen ve ark., 2000).

1. SONUÇ

Bu çalışmada ele alınan husus bağımlılığı, günümüz toplumlarının karşı karşıya olduğu en büyük sıhhat ve toplumsal sıkıntılardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. Husus bağımlılığının çok boyutlu tabiatı, bu durumun yalnızca kişisel bir sıhhat sorunu olmanın ötesinde, ailevi ve toplumsal seviyede önemli tesirler yarattığını göstermektedir. Bu bağlamda, husus bağımlılığının tedavisinde bilişsel davranışçı terapi (BDT) yaklaşımının aktifliği, bu çalışmanın odak noktasını oluşturmuştur. BDT’nin husus bağımlılığı tedavisindeki rolü, bireyin fikir, his ve davranışları ortasındaki etkileşimi temel almasıyla kıymet kazanmaktadır. Bu yaklaşım, bireylerin unsur kullanımına yol açan fikir ve inançlarını değiştirerek, daha sağlıklı davranışlar geliştirmelerine yardımcı olmaktadır. Ayrıyeten, bu terapi çerçevesinde uygulanan stratejiler, bağımlılıkla bağlantılı nüksü önlemede ve bireyin kendi kendine yardımcı olma maharetlerini artırmada tesirli bulunmuştur.

Türkiye bağlamında BDT uygulamalarının gelişimi, husus bağımlılığı tedavisinde kıymetli bir etap olarak kıymetlendirilmektedir. Bu alandaki klinik çalışmalar ve ruhsal müdahaleler, husus bağımlılığının üstesinden gelme konusunda umut verici sonuçlar sunmaktadır. Lakin, unsur bağımlılığının tedavisinde, ferdi, kültürel ve sosyo-ekonomik faktörlerin göz önünde bulundurulması gerektiği de açıkça ortaya konmaktadır. Husus bağımlılığının tedavisinde BDT, bireylerin hayat kalitelerini uygunlaştırma ve sağlıklı ömür biçimlerine geçiş yapma konusunda değerli bir rol oynamaktadır. Bu yaklaşım, bireylerin unsur kullanımıyla bağlı niyet ve davranış kalıplarını değiştirmelerine yardımcı olarak, daha fonksiyonel ve sağlıklı bir hayat sürecine katkıda bulunmaktadır. Bu bağlamda, BDT’nin unsur bağımlılığı tedavisindeki aktifliği ve kıymeti, gelecekteki araştırma ve uygulamalar için kıymetli bir temel oluşturmaktadır.

1. KAYNAKÇA

Aldemir, E., Baklacı, U., & Gönül, A. S. (2018). Bir psikiyatri kliniği yataklı ünitesi hastalarında psikotik bozukluk ve unsur kullanım bozuk-luğu birlikteliği: Retrospektif bir çalışma. Klinik Psikiyatri, 21, 148-153.

Avcı, E. (2018). Husus bağımlılığı tedavisi görmüş bireylerde bilişsel davranışçı küme psikoterapisinin relaps eğilimi üzerindeki tesirinin sınanması.

Beck, J. S. (2014). Bilişsel davranışçı terapi: Temelleri ve ötesi. Nobel Akademik Yayıncılık.

Bekar, E. Ö. (2014). Bağımlılık yapan husus kullanımı olan hemşireler ve hemşirelik hizmetleri idaresinin yaklaşımı: bir literatür incelemesi. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 1(1), 43-47.

Bertan, M., Özcebe, H., Haznedaroğlu, D., Kırcalıoğlu, N., & Bülbül, S. H. (2005, September). The knowledge of adolescent period and the lifestyle of the first year students in universities. In 29th UMEMPS Congress Union of Middle Eastern and Mediterranean Pediatric Societies, Hilton Convention Center (pp. 55-56).

Boztaş, M. H., & Arısoy, Ö. (2010). Uçucu unsur bağımlılığı ve tıbbi sonuçları. Psikiyatride Yeni Yaklaşımlar, 2(4), 516-531.

Ceyhun, B., Oğuztürk, Ö., & Ceyhun, A. G. (2001). Unsur kullanma eğilimi ölçeğinin geçerlik ve güvenilirliği. Klinik Psikiyatri, 4(2), 87-93.

Çam, O., & Engin, E. (2014). Ruh sıhhati ve hastalıkları hemşireliği bakım sanatı. İstanbul Tıp Kitabevi.

Çapri, B., & Gokçakan, Z. (2008). AKILCI DUYGUSAL DAVRANIŞ TERAPİSİ (ADDT)’NE DAYALI KÜMEYLE RUHSAL DANIŞMANIN ÜNİVERSİTE Ö G; RENCİLERİNİN SORUN ÇÖZME HÜNERİ ALGISINA TESİRİ. Journal of the Cukurova University Institute of Social Sciences, 17(1).

Doğan, S. (1995). Akılcı-duygusal terapi: kuramsal bir inceleme. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 2(6), 29-36.

ERGENE, T. (2015). Ruhsal İstişare Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları 8 Baskıdan Güncellenmiş Çeviri.

EVREN, E. C., SAATÇİOĞLU, Ö., CİHAN, B., YAPAN, A., & ÇAKMAK, D. (2003). Alkol kullanım bozukluğunda cinsiyet farklılığı: Yatan hasta verilerinin incelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 4(3), 96-100.

Hussin, H., Alias, N. S. B., Othman, M. H., & Abd Razak, N. (2014). The effects of cognitive behavioural therapy group intervention on self esteem among drug users based on age. Journal of Asian Scientific Research, 4(11), 618.

James, P. (2010). Rational Emotive Behaviour Therapy with Substance Abusing Adolescents. The Rational Emotive Behaviour Therapist, 13(1), 1-35.

Kafetzopoulos, E. (2006). Risk and protective factors in adolescent and youth drug use. Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs (Pompidou Group). Young people and Drugs: Deva and Treatment, 41-53.

Kalyoncu, Ö. A. (2010). Plastik düşler. İstanbul: Kapital.

Kaya, Y. E. L. İ. Z., & Şahin, N. E. V. İ. N. (2013). Bayanlarda husus kullanımı ve hemşirenin rolü. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 10(1), 3-7.

KOCA, B. & Oğuzöncül, A. F. (2015). İnönü Üniversitesi Sıhhat Yüksekokulu öğrencilerinin sigara, alkol, unsur kullanımı, husus kullanımına tesir eden etmenler ve aileden aldıkları toplumsal takviyenin etkisi. Kocaeli Tıp Dergisi, 4(2), 4-13.

Kocairi, C. (2023). Unsur Kullanım Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Yaklaşım Temelli Psikoeğitimin Bağımlılık Profili, Öz Yeterlilik ve Bağımlılık Seyrine Tesirinin İncelenmesi: Randomize Denetimli Deneysel Çalışma.

Kouimtsidis, C., Davis, P., Reynolds, M., Drummond, C., & Tarrier, N. (2007). Cognitive-behavioural therapy in the treatment of addiction: A treatment planner for clinicians. John Wiley & Sons.

Kourgiantakis, T., Ashcroft, R., Mohamud, F., Fearing, G., & Sanders, J. (2021). Family-focused practices in addictions: A scoping review. Journal of Social Work Practice in the Addictions, 21(1), 18-53.

Köknel, Ö. (1998). Alkol ve husus bağımlılığı. Altın Kitaplar Yayınevi Akdeniz Yayıncılık AŞ, 3-5.

Köroğlu, E. (2014). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayısal El Kitabı.(DSM-5 Teşhis Ölçütleri Müracaat El Kitabı’ndan). Beşinci baskı. Hekimler Yayın Birliği.

Köroğlu, E., Güleç, C., & Şenol, S. (2007). Psikiyatri temel kitabı. Baskı. Ankara: HYB Basım Yayın, 273.

Liese, B. S., & Beck, A. T. (2022). Cognitive-behavioral therapy of addictive disorders. Guilford Publications.

Lopes, F. M., da Luz, W. L., & Bizarro, L. (2021). Cognitive-behavioral therapy in the treatment of substance use disorders. In Psychology of Substance Abuse: Psychotherapy, Clinical Management and Social Intervention (pp. 139-154). Cham: Springer International Publishing.

Lundgren, L., & Krull, I. (2018). Screening, assessment, and treatment of substance use disorders: Evidence-based practices, community and organizational setting in the era of integrated care. Oxford University Press.

Lundgren, L., & Krull, I. (2018). Screening, assessment, and treatment of substance use disorders: Evidence-based practices, community and organizational setting in the era of integrated care. Oxford University Press.

McHugh, R. K., Hearon, B. A., & Otto, M. W. (2010). Cognitive behavioral therapy for substance use disorders. Psychiatric Clinics, 33(3), 511-525.

Milhorn, H. T. (2018). Substance use disorders. A Guide for the Primary Deva Provider. Switzerland: Springer International Publishing AG.

Mitcheson, L., Maslin, J., Meynen, T., Morrison, T., Hill, R., & Wanigaratne, S. (2010). Applied cognitive and behavioural approaches to the treatment of addiction: A practical treatment guide. John Wiley & Sons.

Morgen, K. (2016). Substance use disorders and addictions. SAGE Publications.

Myers, B. (2019). Psychotherapy for substance use disorders. In Global Mental Health and Psychotherapy (pp. 241-256). Academic Press.

O’Leary, D. S., Block, R. I., Koeppel, J. A., Schultz, S. K., Magnotta, V. A., Ponto, L. B., … & Hichwa, R. D. (2007). Effects of smoking marijuana on focal attention and brain blood flow. Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental, 22(3), 135-148.

Ögel, K. (2001). Madde bağımlılığını tedbire: anne, baba ve öğretmenler için bir kılavuz. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

Ögel, K., Tamar, D., Cihan, C., & Çakmak, D. (2001). Lise gençleri ortasında sigara, alkol ve husus kullanım yaygınlığı. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1), 47-52.

Ögel, K., Taner, S., Yılmazçetin, C., Tamar, D., Tamar, M., & Erol, B. (2003). Ergenlerde unsur kullanım bozukluklarına yaklaşım kılavuzu. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

Özlü, T. (2005). Madem Ziyanlı, Sen Neden İçiyorsun?. Sigara ve Gençlik. Çoluk Çocuk, 47(8), 16-19.

Öztürk, M. O., & Uluşahin, A. (2014). Ruh sıhhati ve bozuklukları. Nobel Tıp Kitabevleri.

Parrott, A. C. (2001). Human psychopharmacology of Ecstasy (MDMA): a review of 15 years of empirical research. Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental, 16(8), 557-577.

Polat, G. (2014). Husus bağımlılığı tedavisinde toplumsal hizmet mesleği. Okmeydanı Tıp Dergisi, 30(2), 143-148.

Rangé, B. P., & Marlatt, G. A. (2008). Cognitive-behavioral therapy for alcohol and drug use disorders. Brazilian Journal of Psychiatry, 30, s88-s95.

Sevinçok, L., Küçükardalı, Y., Dereboy, Ç., & Dereboy, F. (2000). Substance Use Among a Group of Young Males: Sociodemographic Features and Psychiatric Diagnoses. Turkish Journal of Psychiatry, 11(1), 40-48.

Slavson, S. R. (1952). Some Problems in Group Psychotherapy as Seen by Private Practitioners. International Journal of Group Psychotherapy, 2, 54.

Sussman, S., Skara, S. ve Ames, SL (2008). Ergenler ortasında unsur kullanımı. Madde kullanımı ve berbata kullanımı , 43 (12-13), 1802-1828.

Teasdale, J. D. (1993). Emotion and two kinds of meaning: Cognitive therapy and applied cognitive science. Behaviour research and therapy, 31(4), 339-354.

Terjesen, M. D., DiGiuseppe, R., & Gruner, P. (2000). A review of REBT research in alcohol abuse treatment. Journal of rational-emotive and cognitive-behavior therapy, 18, 165-179.

Tolfrey, M., Fox, S., & Jeffcote, N. (2011). Beliefs about substance use and the attribution of blame for offending. Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 22(2), 266-277.

Townsend, M. C. (2016). Ruh sıhhati ve psikiyatri hemşireliğinin temelleri: ispata dayalı uygulama bakım kavramları. Akademisyen Kitabevi.

Türkçapar, H. (2019). Bilişsel Davranışçı Terapi: Temel Prensipler Ve Uygulamalar. İstanbul, epsilon.

Türkçapar, M. H., & Sargın, A. E. (2012). Bilişsel davranışçı psikoterapiler: tarihçe ve gelişim. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 1(1), 7-14.

Uğurlu, T. T., Şengül, C. B., & Şengül, C. (2012). Bağımlılık psikofarmakolojisi. Psikiyatride Aktüel Yaklaşımlar, 4(1), 37-50.

Uluğ, B. D. (2019). Bağımlılık tedavisine genel bir bakış. Bağımlılık teşhis, tedavi, önleme, 343-349.

United States. Commission on Marihuana, & Drug Abuse. (1973). Drug Use in America: Sorun in Perspective (Vol. 3). Superintendent of Documents, US GovernmentPrint. Office.

UZBAY, İ. T. (2009). Husus Bağimliliğinin Tarihçesi, Tarifi, Genel Bilgiler Ve Bağimlilik Yapan Unsurlar. Meslek İçi Sürekli Eğitim Dergisi, 5-15.

Uzbay, İ. T. (2015). Madde bağımlılığı: Tüm boyutlarıyla bağımlılık ve bağımlılık yapan maddeler. İstanbul Tıp Kitabevi.

Volpicelli, J. R. (2001). Alcohol abuse and alcoholism: an overview. Journal of Clinical Psychiatry, 62, 4-10.

Vural, M., & Öğel, K. (2005). Uçucu hususların kalp üzerine tesirleri. Journal of Dependence, 6(3), 142-146.

Wendt, D. C. (2015). Mixed-methods exploration of group therapy for substance use disorders: Prospects for evidence-based practice (Doctoral dissertation, University of Michigan).

Wright, F. D., Beck, A. T., Newman, C. F., & Liese, B. S. (1993). Cognitive therapy of substance abuse: theoretical rationale. NIDA research monograph, 137, 123-123.

Yalom, I. D., & Crouch, E. C. (1990). The theory and practice of group psychotherapy. The British Journal of Psychiatry, 157(2), 304-306.

Yaman, Ö. M. (2014). Uyuşturucu husus bağımlısı gençlerin aile içi ilgilere yönelik görüşleri: Esenler-Bağcılar örneği. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 1(1), 99-132.

Yeşildal, A., Oğuz, G., İnanç, M., Sungur, M. Z., & Üstünuçar, İ. (2014). Sigara bağımlılığı tedavisinde bilişsel davranışçı grup terapisi. Bağımlılık Dergisi, 15(2), 76-84.

Yıldırım, Z. E., & Sütcü, S. T. (2016). Husus ile bağlantılı bozuklukların tedavisinde bilişsel davranışçı küme terapisi etkililiği: sistematik bir gözden geçirme. Psikiyatride Şimdiki Yaklaşımlar, 8(1), 108-128.

Zickler, P. (2002). Study demonstrates that marijuana smokers experience significant withdrawal. Nida Notes, 17(3).