Tedavi Yolları 1. Hastayı Tedaviye Katma ve Düzgün Münasebet Kurma Etabı Tedavi sürecinin başarısı büyük ölçüde terapist ile hasta ortasında kurulan sağlam terapötik bağa bağlıdır. Düzgün bir terapistin empati, sıcaklık, içtenlik ve şartsız kabullenme üzere özelliklere sahip olması beklenmektedir. Psikotik hastalarla çalışma tecrübesi ve bilgisi de bu süreç için kıymetlidir. Terapist, şizofren hastalarla bağ kurarken hastanın tecrübelerini küçümsemeden, onların gerçekliğini yargılamadan yaklaşmalıdır. Hastayı tedavi sürecine dahil etmek için, hastanın tecrübelerini ve sanrılarını anlamaya çalışmalı ve bunları direkt reddetmek yerine, hastayı kendi gerçeklerini sorgulamaya ve test etmeye teşvik etmelidir. Bu süreçte, hastanın anlattıkları başlangıçta anlamsız görünse de vakitle hastanın hayat hikayesi ve fikir yapısını anlamak için değerli bilgiler sağlayabilmektedir. 2. Normalize Etme Etabı Temel fikir, şizofreni belirtilerinin, bilhassa sesler duyma üzere tecrübelerin, olağan insan tecrübesiyle ilişkilendirilebileceği ve bu formda hastanın kendini daha az yabancı ve daha olağan hissetmesinin sağlanabileceği olmuştur. • Uyku Yoksunluğu Modeli: Uykusuzluğun illüzyonlar, varsanılar ve paranoid kanılara yol açabileceğini belirtmektedir. Bu model, hastaların kendi tecrübelerini anlamalarına yardımcı olabilmekte ve ilaç tedavisine ahenklerini artırabilmektedir. • Uyaran Yoksunluğu Modeli: Uzun vadeli izolasyonun varsanıları tetikleyebileceğini vurgulamaktadır. Hastaların toplumsallaşmanın değerini kavramalarını sağlamaktadır. • Hücre Mahpusu Modeli: Uzun müddetli bağlantı yoksunluğunun psikotik belirtilere yol açabileceğini göstermektedir. • Posttravmatik Gerilim Modeli: Değerli ömür olaylarının akabinde psikozun gelişebileceği ve bireylerin çok gerilim altında nasıl reaksiyon verebileceğini tartışmaktadır. Bu, hastaların kendi tecrübelerini daha uygun anlamalarına yardımcı olabilmektedir. 2. Normalize Etme Basamağı • Rehin Alma Modeli: İzolasyon ve bağlantı meselelerinin psikotik semptomlara yol açabileceğini belirtmektedir. • Cinsel Taciz Modeli: Cinsel taciz geçmişi olan bireylerde varsanıların yaygın olduğunu göstermektedir. Bu, hastaların semptomları ile geçmiş travmatik tecrübeleri ortasındaki irtibatları anlamalarına yardımcı olabilmektedir. Bu modeller, şizofreni semptomlarının yalnızca bu hastalığa özgü olmadığını ve gerilim, izolasyon, travma üzere yaygın insan tecrübeleriyle irtibatlı olabileceğini göstererek hastalara farklı bir perspektif sunmaktadır. Ayrıyeten, şizofreni teşhisinin öğrenilmesinin hastalarda oluşturabileceği çok uyarılmışlık, anksiyete ve ümitsizlik üzere duygudurumları ele almakta ve bu cins olumsuz fikirlerin psikotik atağı tetikleyebileceği yahut ilaç ahengini azaltabileceği konusunda uyarmaktadır. Bu nedenle, şizofreni kavramını hastalar için daha az tehditkar ve daha anlaşılır hale getirmek terapinin kıymetli bir kesimi olmaktadır. 3. Rasyonel Geliştirme Kademesi Bu kademede, terapist ve hasta işbirliği içinde, hastanın belirtilerinin nasıl ortaya çıktığına dair bir anlayış geliştirmektedirler. Bu evre, hastanın şizofreni belirtilerinin altında yatan nedenleri anlamasına ve bu nedenlerle nasıl başa çıkabileceğine dair stratejiler geliştirmesine yardımcı olmaktadır. Hastanın semptomlarını ve hastalığın seyrini etkileyen çeşitli faktörleri anlaması, tedavi sürecinde kıymetli bir adımı temsil etmektedir. • Stres-Yatkınlık Modeli: Bu model, şizofreniye yatkınlığı ve hastalığın seyrini etkileyen etkenleri incelemektedir. Genetik, intrauterin faktörler, doğum travması, çocukluk periyodu enfeksiyonları, baş travmaları ve olumsuz çevresel şartlar üzere biyolojik, ruhsal ve toplumsal faktörlerin etkileşimi üzerinde durulmaktadır. Model, şizofreniye yatkınlığı artıran dört ana etkeni tanımlamaktadır: 1. Toplumsal marifet eksikliği, 2. Şizotipal kişilik özellikleri, 3. Bilişsel nöropsikolojik bozukluklar, 4. Non-spesifik nörolojik belirtiler. 3. Rasyonel Geliştirme Evresi • Ek Gerilim Etkenleri: Model, şizofreniye yatkınlığın yanı sıra ek gerilim etkenlerinin de hastalığın tetiklenmesinde rol oynadığını belirtmektedir. Bu ek gerilim etkenleri biyolojik (örneğin, ilaç berbata kullanımı) yahut ruhsal (örneğin, kıymetli hayat olayları, çok eleştiri) olabilmektedir. • Semptomların İncelenmesi: Hastanın semptomlarının nasıl ortaya çıktığının anlaşılması için, terapist ve hasta birlikte çevresel sorgulama, imgeleme ve rol oynama üzere teknikleri kullanmaktadır. Bu teknikler, hastanın muvaffakiyet, onaylanma ve denetimle ilgili altta yatan niyet kalıplarını ortaya çıkarabilmektedir. • Seans İdaresi: Terapinin bu kademesinde, terapistin hastanın hassas olduğu hususlara dikkatli yaklaşması ve anksiyete seviyesinin yükselmesi durumunda geri çekilme taktiğini kullanarak mevzuları erteleme yeteneği isteği bulunmaktadır. Paranoid sanrıları olmayan hastalarda, müsaade alınarak görüşmeler kaydedilebilmekte ve hastalara konut ödevleri verilebilmektedir. 4. Anksiyete ve Depresyon Tedavi Basamağı Bu kademe, şizofreni hastalarının duygudurum bozukluklarını yönetmelerine ve genel tedaviye daha âlâ ahenk sağlamalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Anksiyete ve depresyonun faal bir halde ele alınması, hastanın genel güzelleşme sürecine ve ömür kalitesine değerli katkılarda bulunabilmektedir. Şizofreni hastalarında sıkça rastlanan duygudurum bozuklukları olan anksiyete ve depresyonun idaresi ele alınmaktadır. • Anksiyetenin Azaltılması: Anksiyete belirtileri, normalizasyon metotlarıyla azaltılabilmektedir. Bu, hastaların anksiyete semptomlarını olağan insan tecrübesiyle ilişkilendirmelerine ve bu halde semptomları daha az tehditkar olarak algılamalarına yardımcı olmaktadır. Şayet anksiyete devam ederse, bilhassa sanrılarla bağlı anksiyete durumlarında, hastalara progresif kas gevşetme teknikleri öğretilmektedir. • Depresyon Tedavisi: Hafif ve reaktif depresyon durumlarında bilişsel terapi yaklaşımları kullanılmaktadır. Bu, hastanın depresif niyetlerini ve hislerini ele almasına ve bunlarla başa çıkabilmesine yardımcı olmaktadır. Kimi durumlarda, terapinin bu etabında antidepresan ilaçlara başvurulması gerekebilmektedir. 5. Nöroleptiklere Dirençli Olumlu Psikotik Semptomlarda Bilişsel-Davranışçı Terapi Tekniklerinin Uygulama Etabı Bu kademe, şizofreni hastalarının nöroleptiklere dirençli olumlu psikotik semptomlarıyla tesirli bir halde başa çıkmalarına yardımcı olmak için çeşitli teknikleri ve yaklaşımları içermektedir. Hastaların semptomlarıyla daha güzel başa çıkmaları, fikirlerini düzenlemeleri ve genel hayat kalitelerinin uygunlaştırılması hedeflenmektedir. Nöroleptik ilaçlara direnç gösteren şizofreni belirtilerinin idaresi için çeşitli BDT teknikleri bulunmaktadır: • Sanrıların İdaresi: Sanrılar, hastanın toplumsal ve kültürel bağlamıyla uyumsuz olan, aksi delillere karşın sarsılmayan yanlış inançlardır. Terapist ve hasta işbirliği içinde, sanrıların çevresel sorgulaması yapılmakta ve Sokratik usulle sanrıların tesirleri tahlil edilmektedir. Sanrılarla ilgili deliller toplanmakta, değerlendirilmekte ve gerçeklik testleri uygulanmaktadır. • Varsanılarla Başa Çıkmak: İşitsel varsanılar, hasta ve terapistin işbirliğiyle, seslerin kökenine dair hipotezler kurarak ele alınmaktadır. Hastalar seslerin doğruluğunu kıymetlendirmekte, seslerin içeriğine ve kaynaklarına odaklanmaktadırlar. Bu süreçte hastaların seslerle ilgili kayıt tutmaları ve bu kayıtların kıymetlendirilmesi değerlidir. 5. Nöroleptiklere Dirençli Müspet Psikotik Semptomlarda Bilişsel-Davranışçı Terapi Tekniklerinin Uygulama Basamağı • Niyet Bozukluğunun Tedavisi: Şizofrenik fikir bozukluğu, fikir ilişkileri ve bağlantısız görünen konuşmalar ortasında temas kurmak emeliyle ele alınmaktadır. Neolojizmler kabul edilmemekte ve söylenen sözlerin manaları sorgulanmaktadır. • Negatif Belirtilerin İdaresi: Negatif belirtiler, olumlu semptomlar, nöroleptik yan tesirleri ve depresyonla ilişkilendirilebilmektedir. Olumlu semptomlarla tesirli bir formda başa çıkılması, düşük doz nöroleptik kullanımı ve aktivitelerin planlanması üzere yaklaşımlar, negatif belirtilerin idaresinde yardımcı olmaktadır. • Nüks Tedbire: Hastanın nüks profilinin belirlenmesi ve tetikleyici faktörlerle semptomlar ortasındaki ilişkilerin anlaşılması nüksleri önlemede epeyce değerlidir. Aile tedavisi ve ilaç tedavisinin kombinasyonunun nüks riskini azalttığı vurgulanmaktadır. SONUÇ • Nöroleptiklerin Sınırlılıkları: 1950’lerde şizofreni tedavisinde nöroleptik ilaçların kullanılmaya başlanması kıymetli bir gelişme olmuş, lakin bu ilaçların müspet psikotik belirtilere karşı büsbütün tesirli olmadığı görülmüştür. Çeşitli çalışmalar, hastaların kıymetli bir kısmında nöroleptiklere dirençli semptomların devam ettiğini göstermiştir. • Bilişsel-Davranışçı Terapilerin Rolü: Şizofreninin tedavisinde BDT’nin aktifliği ve kıymeti vurgulanmaktadır. BDT, stres-yatkınlık modeline dayanarak, hastalığın başlangıcını ve devamını “de-katastrofik” bir yaklaşımla açıklamaya çalışmaktadır. Bu, hastalığın normalleştirilmesine ve semptomların muhakkak gerilim etkenleriyle karşılaşılınca ortaya çıkan yansılar olarak anlaşılmasına dayanmaktadır. SONUÇ • Normalizasyon Rasyoneli: BDT’nin bu yaklaşımı hem hastaların hem de terapistlerin hastalığa daha optimist ve umutlu bir halde bakmalarını sağlamaktadır. Bu, terapötik kilitlenmeyi aşmalarına yardımcı olmakta ve hastaları “tedavi edilmez bir deli” yahut “şizofreninin şanssız kurbanı” olarak değil, hayatın makul gerilim etkenlerine reaksiyon olarak semptomları gösteren bireyler olarak görmeyi teşvik etmektedir. • Gelecek Perspektifleri: BDT’nin psikotik tecrübelerin tedavisindeki rolü şimdi başlangıç evresindedir ve ileriye dönük innovatif yaklaşımlar ve denetimli çalışmalar daha fazla bilgi sunacaktır. Hangi terapötik yaklaşımların hangi durumlarda tesirli olduğu ve hangi hastaların bu tedaviden daha fazla yararlanabileceği üzere sorular gelecekteki araştırmaların odak noktası olacaktır.
