Bağımlılıklar, nedenleri, çeşitleri ve tedavi süreçleri

Bağımlılık, bireyin muhakkak bir hususa ya da davranışa fizikî ve/veya ruhsal olarak denetimsiz bir biçimde bağlı hale gelmesi durumudur. Psikolojide bağımlılık, kişinin günlük hayatını, ilgilerini ve genel fonksiyonelliğini olumsuz etkileyen kıymetli bir husus olarak ele alınır. Bağımlılık Nedir? Bağımlılık, beyindeki ödül ve motivasyon sistemlerinin etkilenmesiyle ortaya çıkar. Beyin, bağımlılık yapan bir unsur yahut davranışla karşılaştığında, ağır bir haz duygusu yaşar. Bu haz, dopamin ismi verilen bir nörotransmiterin salınımıyla alakalıdır. Vakitle, kişi tıpkı hazzı elde edebilmek için daha fazla unsur yahut davranışa muhtaçlık duyar ve denetimini kaybeder.

Bağımlılığın Nedenleri;

Bağımlılığın oluşumunda biyolojik, ruhsal ve çevresel faktörler tesirlidir:

1. Biyolojik Faktörler

• Genetik yatkınlık: Ailede bağımlılık geçmişi olan bireylerde risk daha yüksektir.

• Beyindeki kimyasal değişiklikler: Dopamin seviyelerindeki bozulmalar bağımlılığa yol açabilir.

2. Ruhsal Faktörler

• Travma: Çocukluk devrinde yaşanan istismar, kayıp yahut duygusal ihmal bağımlılık riskini artırabilir.

• Anksiyete ve depresyon: Duygusal rahatsızlıklar, unsur ya da davranışlara kaçış düzeneği olarak yönelmeye neden olabilir.

3. Çevresel Faktörler

• Toplumsal etraf: Bağımlılığa teşvik eden bir arkadaş yahut aile ortamı tesirli olabilir.

• Kültürel tesirler: Kimi toplumlarda unsur kullanımına yönelik müsamaha, bağımlılığı normalleştirebilir.

Bağımlılık Türleri

Bağımlılık genel olarak iki kümeye ayrılır:

1. Maddesel Bağımlılıklar

• Alkol bağımlılığı

• Uyuşturucu unsur bağımlılığı (ör. kokain, esrar, eroin)

• Sigara (nikotin) bağımlılığı

• Reçeteli ilaçların berbata kullanımı

2. Davranışsal Bağımlılıklar

• Teknoloji bağımlılığı (ör. toplumsal medya, görüntü oyunları)

• Kumar bağımlılığı

• Alışveriş bağımlılığı

• Yeme bozuklukları (ör. çok yeme)

• İdman bağımlılığı

Bağımlılık Tedavi Süreçleri

Bağımlılık, kronik bir rahatsızlık olarak kıymetlendirilir ve tedavi süreci çok taraflı bir yaklaşım gerektirir:

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

BDT, bağımlılığı tetikleyen niyet ve davranış kalıplarını değiştirmeyi amaçlar. Şahsa, bağımlılığı sürdürmesine neden olan tetikleyicileri tanıma ve baş etme marifetleri kazandırılır.

2. Motivasyonel Görüşme (MG)

Bireyin değişime yönelik motivasyonunu artırmayı amaçlayan bir terapi yaklaşımıdır. Bağımlılık konusunda kararsızlık yaşayan bireyler için epey tesirlidir.

3. Küme Terapileri

Alkol ve Unsur Bağımlılığı Anonim Toplantıları (AA ve NA gibi), bireylerin benzeri tecrübelere sahip beşerlerle bir ortaya gelerek takviye almasını sağlar.

4. İlaç Tedavisi

Özellikle maddesel bağımlılıklarda, mahrumluk semptomlarını hafifletmek ve beyindeki kimyasal istikrarın yine sağlanması için ilaç tedavisi uygulanabilir.

5. Aile Terapisi

Bağımlılık yalnızca bireyi değil, aile sistemini de tesirler. Bu nedenle, aile dinamiklerini uygunlaştırmayı hedefleyen terapi yolları tesirli olabilir.

Bağımlılıkla Gayrette Tedbire ve Farkındalık

Bağımlılık önlenebilir bir durumdur. Farkındalık yaratmak, risk faktörlerini azaltmak ve erken müdahale sağlamak kıymetlidir. Bilhassa gençler ortasında bağımlılığı önlemek için şu adımlar atılabilir:

• Eğitim programlarıyla bilinçlendirme çalışmaları yapılmalı.

• Sağlıklı baş etme sistemleri öğretilmeli.

• Destekleyici bir toplumsal etraf oluşturulmalı.

Bağımlılık, bireyin biyolojik, ruhsal ve toplumsal istikametlerini etkileyen karmaşık bir durumdur. Lakin hakikat tedavi ve dayanakla bu durumla başa çıkmak mümkündür. Bağımlılıkla gayrette en değerli adım, sorunu kabul etmek ve profesyonel yardıma başvurmaktır. Unutulmamalıdır ki, her birey değişim kapasitesine sahiptir ve bağımlılıktan kurtulmak bir süreç sorunudur.