Astım tedavisinde, hasta ve ailesinin eğitimi ile çevresel risk faktörlerinden korunma en değerli unsurlardandır. Her ne kadar hakikat doktora başvurup hakikat ilaçlar alınsa da bu iki faktör gözden kaçırılırsa astım tedavisinde dilek edilen ömür kalitesine ulaşmak zorlaşır. Astım hastalığında tedavide başarısızlığa neden olan en değerli çevresel risk faktörleri; hava kirliliği, pasif ve/veya etkin sigara içiciliği, besin koruyucuları ve renklendiricileri, parfüm ve ağır yemek üzere kimyasal kokular, mide reflüsü, ani mevsim değişiklikleri (soğuk havalar), kimi ilaçlar (aspirin, beta bloker ilaçlar), bakteriyel ve viral enfeksiyonlar, gerilim, antrenman, rinit ve alerjenlerdir.
Hasta aldığı tedaviye kâfi cevap vermiyor, astım atakları, kurtarıcı ilaç kullanma ve hastaneye müracaat sıklığı artıyorsa, yeni tedavi planına geçmeden evvel kimi değerlendirmelerin yapılması gereklidir. ‘’Hasta ilaçlarını kullanıyor mu, kullanıyorsa yanlışsız bir biçimde kullanıyor mu, çevresel faktörler bu atakları artırıyor mu?’’ sorularının yanıtlarını öğrendikten sonra tedavi planlanmalıdır. Astımı olan her hasta, alerjisi olup olmadığını, varsa nelere karşı alerjisi olduğunu öğrenmelidir. Örneğin polen alerjisi olan hastanın mevsimsel ve coğrafik özelliklere nazaran değişmekle birlikte ilkbahar ve sonbaharda daha besbelli olmak üzere burun akıntısı ve tıkanıklığı, gözlerde sulanma, hapşırma, geniz kaşıntısı ve akıntısı, nefes darlığı, öksürük üzere yakınmalarının arttığını bilmesi ve mevsim öncesi tabibine başvurması ve gerekirse tedavisinin yine düzenlenmesi gerekir. Gerçek ve başarılı bir astım tedavisi; gelecekteki akciğer işlev kaybını önlemesinin yanı sıra astım ataklarının sıklığını, acil başvurusunu azaltır ve yüksek dozda ilaç kullanımına bağlı yan tesirlerin daha az görülmesini sağlar.
Başarılı bir astım tedavisi hakikat ilaç ve ilaç dışı korunma yollarıyla sağlanabilir. Alerjik astımlı hastalarda alerjenlerden korunma ile hastanın şikâyetleri, ilaç kullanma muhtaçlığı, işgücü kaybı, öğrencilerin okula devamsızlığı ve tedavi maliyetleri azaltılabilir. Aşağıda ülkemizde mesken içi ve/veya konut dışı en çok görülebilen bu alerjenlerin neler olduğu ve hangi tedbirlerin alınabileceği anlatılacaktır.
Ev İçi Alerjenlerden Korunma
1. Konut tozu akarlarından (mite) korunma
Normalde çıplak gözle görülmeyen, halı, yün ve kadife eşyalar, yastık, yatak üzere konut eşyalarında bol ölçüde bulunan, nemli ortamlarda artan, ısırmayan, hastalık bulaştırmayan ve yalnızca konut tozu akarı alerjisi olan şahıslarda maruz kalındığında şikayetlere sebep olan en kıymetli konut içi alerjenlerdir. Korunmak için yapılması gerekenler;
• Öncelikle yatak odalarından başlamak üzere tüm konutta halılar, toz tutabilen konut dokuma eserleri, mobilya döşemeleri kaldırılmalı ve gerekirse sentetik, antialerjik toz tutmayan alternatifleri ile değiştirilmeli.
• Toz tutan giysiler, içi doldurulmuş yahut tüylü oyuncaklar alınmamalı, alındıysa bilhassa yatak odasında tutulmamalı, oyuncak ve giysiler kapalı dolaplarda saklanmalı.
• Akar temasını büyük ölçüde engelleyen yatak kadroları (yastık, yorgan, nevresim) için anti alerjik kılıflar kullanılmalı (yatak ve yastıkları naylon ile kaplayarak tesirli ve ucuz bir yol kullanılabilir, lakin terletme özelliği vardır).
• Odalar sık olarak HEPA (High Efficiency Particulate Arresting-Yüksek Aktiflikte Partikül Yakalayıcı) filtreli süpürgeler ile temizlenmeli.
• Yatak ekipleri her hafta 55 derece sıcaklığın üzerinde yıkanmalı.
• Konut tozu alerjisi olan hastanın konut paklığı yapılırken ortamda hasta bulunmamalı, kendi yapmak zorunda ise maske ile yapılmalı.
• Yemek yaparken aspiratörler kullanılmalı, yıkanmış çamaşırlar mesken içinde kurutulmamalı.
• Halı yıkama ve nemlendirici aygıtlar kullanılmamalı, halılar yıkandıysa çok güzel kurutulmalı.
• Akar öldürücü ilaçlar kullanılabilir, ancak uzun mühlet aktifliği olmadığı unutulmamalıdır.
• Alerjisi olan her hasta bulunduğu odayı nemlendirmek yerine her iki burnu akşam yatmadan evvel salin içeren burun damla ve spreyleri kullanarak yahut bol suyla yıkayarak burundaki alerjen yükünü azaltmalı.
2. Küflerden (mantar sporları) korunma
Banyo, tuvalet, bodrum katı üzere nemli ve sıcak ortamlar küflerin çoğalmasını artırır. Artmış nemin küf alerjisi olanlarda hasta şikayetlerini ve astım ataklarını artırdığını gösteren bilimsel çalışmalar vardır. Tıpkı vakitte konut dışı alerjeni olarak da hassas hastalarda konut içinde nem ile gayret kıymetlidir. Korunmak için yapılması gerekenler şunlardır:
• Islak tabanlardaki duş teknelerinde, banyo örtülerinde, su tesisatındaki sızıntılardaki küfler için gereken bakım ve değişiklikler yapılmalı.
• Mesken içindeki rutubetli alanlar, su sızıntısı olan tesisatlar bakımdan geçirilmeli ve rutubete neden olan çatlaklar kapatılmalı.
• Konut içinde bitki beslenmemeli, eski kitaplar için tedbir alınmalı.
• Klimaların bakımları sistemli olarak yapılmalı, nemlendirici aygıtlar kullanılmamalı.
3. Hayvan alerjenlerinden korunma
Kedi ve köpek alerjileri ülkemizde en çok görülen hayvan alerjileridir. Öbür taraftan kuşlar da tüyleri ortasında mantarlar ve akarlar için uygun üreme ortamı sağlamaktadır. Konut hayvanı alerjenleri beşerler aracılığıyla çok rahatlıkla taşınabilir. Bilhassa kedilerin alerjen gücü çok yüksektir, aylarca kedi yaşamayan meskenlerde tespit edilebilir. Kedi meskenden uzaklaştırıldıktan sonra alerjen seviyesinin çok yavaş düşeceği ve klinik faydanın 4-6 ay sonra gözleneceği unutulmamalıdır. Kedi alerjisi olup meskeninde kedisi olmayan öbür taraftan işyerinde, okulda ve toplu hayat alanlarında, meskeninde kedisi olan bir kişi aracılığıyla kedi alerjenleri taşınıp, alerjisi olan bireyde hapşırma, öksürük ve astım ataklarına sebep olabilir. Korunmak için yapılması gerekenler şunlardır:
• Mümkünse meskende hayvan beslenmemeli.
• Hayvanlar inançla bakabilecek şahıslara yahut kurumlara verilmeli.
• Bu iki kural uygulanamıyorsa hayvana konut dışında (bahçede yahut kulübede) bakılmalı.
• Konut her gün HEPA filtreli süpürge ile temizlenmeli.
• Hayvanların alerjen özelliğini azaltmak için yıkamak yahut ilaçlamak tavsiye edilmez.
4. Hamam böceğinden korunma
Hamam böceği alerjisi hijyeni bozuk, nemli ve kaloriferle ısıtılan bina, yurt, okul üzere topluca yaşanılan yerlerdeki hassas hastalarda görülür. Korunmak için yapılması gerekenler şunlardır:
• Yemek yenen yerlerde hijyene daha çok dikkat edilmeli ve yiyecekler dışarıda açık olarak bırakılmamalı.
• Konutlar ve mümkünse tüm bina ilaçlanmalı.
• Çöpler kapağı sıkıca kapanan çöp kutularında saklanmalı ve her gün dökülmeli.
• Hamam böceğinin giriş çıkış yapabileceği yerler, konut içindeki çatlaklar kapatılmalı ve insan sıhhatine ziyan vermeyen hamam böceği yemi, jel üzere yollarla gayrete devam edilmelidir.
Ev Dışı Alerjenlerden Korunma
1. Polenlerden korunma
Polenler en sık görülen mesken dışı alerjenlerdir. Havada kilometrelerce yol kat edebildikleri için konut içi alerjeni de olabilirler. Bu yüzden polen alerjisi olan hastanın yaşadığı yerde olmayan polenler de rinit ve astım atağına sebep olabilir. Korunmak için yapılması gerekenler şunlardır:
• Hasta hangi polene karşı hassas olduğunu, polenin hangi mevsimlerde ve hava kurallarında azalıp artacağını öğrenmeli.
• HEPA filtreli süpürgelerle mesken temizlenmeli.
• Polen mevsiminde mümkün olduğu kadar dışarıya çıkılmamalı, piknik yapılmamalı, mesken ve otomobil pencereleri kapalı olmalı, klimalar ve filtrelerin bakımları ve değişimi vaktinde yapılmalı.
• Saç ve bedendeki polenlerin temizlenmesi için meskendeki tüm bireyler polen mevsiminde akşam dışarıdan konuta geldiğinde duş almalı, polen alerjisi olan hasta yatmadan evvel burnunu salinli sprey, damla yahut bol su ile yıkamalı.
2. Öbür alerjenlerden korunma
Küf mantarları mesken dışı alerjen olarak hem mevsimsel hem de yıl uzunluğu süren astım şikâyetlerine neden olabilirler. Polen ve konut dışı küf mantarları için hava durumu raporu üzere her vilayet ve ilçedeki durumu gösteren raporlara internet, televizyon ve radyo üzerinden ulaşılabilmelidir. Hasta bu raporlara nazaran üstte belirtilen tedbirleri almalıdır.
Hayvan ve akar alerjileri konut dışı ortamlarda da görülebilir. Alınacak tedbirler konut içi alınacak tedbirler üzere olmalıdır.
Sonuç
Doktoru antrenör, astım tedavisini hasta ve hastalık ortasında bir oyun, tedavide kullanılan ilaçları ve ilaç dışı muhafaza yollarını de hastanın oyuncuları olarak düşünürsek; hasta bu oyunda en kıymetli yönlendirici öge olarak, hekiminin verdiği teklif ve taktiklerle ne vakit hangi oyuncuları birlikte yahut yalnız kullanacağını, ne vakit hekimine ve/veya hastaneye başvuracağını bilmelidir. Alerjenden korunma prosedürleri, bu grubun en ucuz ve kolay oyuncusu olarak günümüzde çok önemsenmese de gerçek vakitte yanlışsız tedbirlerle bu devam eden oyunda kadroya en az öbür oyuncular üzere yararlı olabilir.
